Bu evli çifti bilmeden Türkiye tarihini öğrenemezsiniz
Gazeteci Sabiha ve Zekeriya Sertel Çiftinin Evliliği
Feyziye Özberk
Zekeriya Sertel’in, Sabiha Derviş’le evliliğinin çok ilgi cazibeli bir hikayesi var. Bu birlikteliğin kuruluşu, bize yakın tarihi geçmişimizi, toplumsal ve kültürel yapımızı, insanımızı daha âlâ tanıma, manaya imkanı veriyor. Bu iki değerli gazetecimizin-aydınımızın uzun süren, birbirini besleyen, destekleyen bir ömür arkadaşlığı oluyor.
Zekeriya Sertel, evvel Selanik’te hukuk, daha sonra Sorbonne’da sosyoloji okuyor. Birinci defa gazeteciliğe Selanik’te, Yunus Nadi Beyin yanında başlıyor. Sertel, Selanik’te hukuk okurken Yeni İdeoloji isimli bir mecmua çıkarıyor. Dergiye yazı gönderenler içinde birkaç genç kız da vardır. Sabiha Derviş bu kızlardan biridir. Yazdıklarıyla Zekeriya Sertel’in dikkatini çekiyor ve güzeline gidiyor. Ayrıyeten kiracı olarak kaldığı konutun sahibi bayan, bu genç kızı tanıyor. Hoş, zeki, okumaya meraklı ve kabiliyetli bir kız olduğunu söylüyor. Zekeriya Sertel o devir evliliği düşünmediği için bu kızla tanışmaktan, dedikodu çıkması, kızın ziyan görmesi üzere niçinlerle çekiniyor.
Ortadan yıllar geçiyor. Zekeriya Sertel İstanbul’dadır. Bir gün Selanik’teki meskenin sahibi bayan ziyaretine geliyor; evlenip evlenmediğini soruyor. Şayet isterse çabucak hemen evlenmemiş olan Sabiha Derviş’in ağzını arayabileceğini söylüyor. Selanik’in Yunanlılarca işgalinden daha sonra Sabiha Derviş’in ailesi İstanbul’a taşınmış. Sabiha Derviş, ağabeyi Celal Derviş’le birlikte yaşıyor. Zekeriya Sertel kızı görmek istiyor ancak aracı bayan bunun fakat abinin onu konuta davet etmesiyle imkanlı olduğunu açıklıyor. Durumu kız kardeşinden öğrenen Celal Derviş, Zekeriya Sertel’le görüşüyor. sonucunın önemli olup olamadığını soruyor ve Sertel hakkında araştırma yapıyor. Mevzuyu etraflıca düşünüyor. niye?
“DÖNMELER”
Verilecek karar iki gencin evliliğinden de kıymetlidir. Tarihi bir karar da denebilir. Zira kızın ailesi “dönme” diye isimlendirilen topluluktandır. “Dönmeler”, Ortaçağ’da İspanya’daki engizisyon zulmünden kaçarak Osmanlı İmparatorluğu’na sığınan ve Selanik’e yerleşen bir avuç Yahudi’dir. Bu küme daha sonradan Müslüman olur ancak bu dini tam olarak benimsemiş sayılmazlar. İslam’ın biroldukça kuralına uymazlar. Bir kast halinde içe kapanık yaşarlar. Türklerden kız alıp vermezler. Daha fazlaca ticaretle uğraşan bu çalışkan, yetenekli insanların Avrupa’yla sıkı alakaları vardır. Bu durum onların yaşayışlarını, niyet yapılarını tesirler. hasılatları uygundur. İstanbul’da Nişantaşı ve Şişli semtlerinde içe kapalı hayatlarını sürdürürler. Çocuklarını Türk okullarına vermemek için Feyziye Lisesi ve Şişli Terakki Lisesi isimli iki özel okul kurmuşlardır. Sonuç olarak Zekeriya Sertel’in, Sabiha Derviş’le evliliği yüz yıllardır birbirine yan gözle bakan iki toplumun kaynaşmasını başlatan birinci adım olacaktır.
Bu niçinle periyodun iktidar Partisi İttihat ve Terakki, bu evliliği ulusal ve tarihi bir olay olarak pahalandırıyor. Çiftin nikâhını, maddi ve siyasi olarak şahsen üstlenmeye ve gazetelerle topluma duyurmaya karar veriyor. Nikâh Şehzadebaşı’nda Suphi Paşa konağında yapılıyor. O senelerda (1915) sadece dini nikâh yapılıyor. Nikâh sırasında dahi kız ve erkek yan yana gelmiyor. Birer vekil seçiyorlar. Sadrazam Talât Paşa, Sabiha Derviş’in vekili oluyor. Zekeriya Sertel’i ise, ondan sonrasındaki senelerda Atatürk’ün Dışişleri Bakanı olan Tevfik Rüştü Aras temsil ediyor. Kız harem dairesinde Zekeriya Sertel ise İttihatçı yöneticilerle birliktedir. Talât Paşa, gülerek ve şakalaşarak: “Biz kızımızı ücretsiz vermeyiz, bin lira isteriz” diyor. bu biçimde bu biçimde bir vaatte bulunmak adettir.
Sonraki gün tüm gazeteler bu nikâhı duyuruyor. Zekeriya Sertel, anılarında 1915 yılında yapılan bu nikâh merasiminin gün ve ay olarak kesin tarihini belirtmiyor. Sadrazam Talât Paşa’nın Sabiha Derviş’in vekili olması onun ve başka İttihatçı yöneticilerin bayana, “Dönmeler” olarak isimlendirilen kümeye ve milletin birliğine verdikleri değeri gösteriyor olmalı.
Zekeriya Sertel evliliğinin, kıymetli bir örnek ve birinci adım olduğunu saptıyor: “Arkamızdan kız-erkek evlenenler çoğaldı. Ve bu biçimdece “dönmelik” kastı yıkılıp tarihe karıştı.” (s. 75-79.)
SERTEL ÇİFTİNİN HİKAYESİNİN DEVAMI
Sabiha-Zekeriya çiftinin hikayesi, işgal altındaki İstanbul’da devam ediyor. Halide Edip’le birlikte çıkardıkları Büyük Mecmua mecmuasıyla işgale direnç hareketine katılıyorlar. 1919’da Halide Edip’in sayesinde Amerika’ya giden çiftten biri sosyoloji, başkası gazetecilik okuyor. Hocalarının tesiriyle sosyalizmi benimsiyorlar ve 1924 yılında yeni kurulan Cumhuriyet’e katkı yapmak heyecanıyla yurda dönüyorlar.
Zekeriya Sertel, kısa bir süre Basın yayın Genel Müdürlüğü yapıyor. Cumhuriyet gazetesinin kuruluşuna katılıyor. Tıpkı yıl eşi Sabiha ile birlikte Fotoğraflı Ay mecmuasını çıkarmaya başlıyorlar. Bol fotoğraflı bu mecmuada; toplumsal meseleler, eşitsizlikler, eğitim, aile sıkıntıları ele alınıyor. Geniş yığınlara ulaşıyor.
1925’te Cevat Şakir’in bir yazısı niçiniyle Zekeriya Sertel Sinop’a, Halikarnas Balıkçısı olarak tanıdığımız Cevat Şakir de Bodrum’a sürülüyor. Sabiha Sertel, 1927 sonuna kadar mecmuayı baskı sayısını düşürmeden muvaffakiyetle sürdürüyor. Bu ortada küçük iki kızına bakmayı ve eşine de para yollamayı başarıyor. O bu biçimdece Babıâli’de “İlk bayan gazeteci” unvanını hakkıyla alıyor.
Fotoğraflı Ay devranın en kıymetli mecmuasıdır, Nâzım Hikmet’in katılmasıyla kıymeti daha da artıyor. (1929–30) Bu mecmua çalışmasından, fazlaca daha sonraları Nâzım en memnun yıllarım diye kelam ediyor.
TAN GAZETESİ BASKINI
“Kahrolsun Sertel’ler”, “Kahrolsun Komünizm” çığlıkları eşliğinde, 4 Aralık 1945’te Tan gazetesi ve komünizme dair kitaplar satan ABC kitabevi demir çubuklarla tahrip ediliyor. Serteller gözaltına alınıp yargılanıyor ve beraat ediyorlar. Konutta göz mahpusu devam ediyor; devamlı takip ediliyorlar. Baskılar devam ediyor. Bu kıymetli olay öbür bir yazıda kapsamlı olarak ele alınabilir.
İzleyen senelerda Sertel’ler, Nâzım’ın özgürlüğü için ön safta çaba ediyorlar. Nâzım’ın kesin bir vefata gerçek ilerleyen açlık grevini bir süreliğine ertelemesinde Zekeriya Sertel ve Abidin Dino tesirli oluyor. Sertel’ler, Sabahattin Ali’nin öldürülmesinden daha sonra, 1950 Haziranında yurtdışına çıkıyorlar. Nâzım da 1951’de kaçıyor.
Zekeriya Sertel, anılarında Tan gazetesinin, Türkiye’de güçlenen Nazi kampanyasına karşı çıkmanın, Sovyet dostluğu yapmanın bedelini ösöylemiş olduğini yazıyor. “Sovyetler’in Türkiye’ye karşı dostluktan öteki emelleri olamazdı. Emperyalizmin acı deneyimlerini geçirmiş olan Türkiye için hakikat yol Sovyetler’le dostluk yoluydu. Atatürk de bu inançtaydı. Biz, Sovyet dostluğu davamızda onun güttüğü siyasetten kuvvet alıyorduk.” (s.199)
Atatürk periyodunda Türkiye’nin dış siyaseti, “Büyük Komşumuzla Dostluk” siyasetidir. Tan gazetesinde bu hususla ilgili yazıların birçoklarını, Atatürk devrinin Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras yazmış.
Sertel ailesi 1950’de yurtdışına çıkmak zorunda kalıyor. Değişik Avrupa kentlerinde yaşadıktan daha sonra, Nâzım Hikmet’in sayesinde Bakü’ye yerleşiyorlar.
Sabiha Sertel 1968’de, çabucak sonrasındaki senelerda Paris’e yerleşen Zekeriya Sertel de 11 Mart 1980’de 90 yaşında ömrünü kaybediyor.
Kaynak: Zekeriya Sertel, Hatırladıklarım, Can Yayınları, Şubat 2019, İstanbul.
Feyziye Özberk
ALINTIDIR
Gazeteci Sabiha ve Zekeriya Sertel Çiftinin Evliliği
Feyziye Özberk
Zekeriya Sertel’in, Sabiha Derviş’le evliliğinin çok ilgi cazibeli bir hikayesi var. Bu birlikteliğin kuruluşu, bize yakın tarihi geçmişimizi, toplumsal ve kültürel yapımızı, insanımızı daha âlâ tanıma, manaya imkanı veriyor. Bu iki değerli gazetecimizin-aydınımızın uzun süren, birbirini besleyen, destekleyen bir ömür arkadaşlığı oluyor.
Zekeriya Sertel, evvel Selanik’te hukuk, daha sonra Sorbonne’da sosyoloji okuyor. Birinci defa gazeteciliğe Selanik’te, Yunus Nadi Beyin yanında başlıyor. Sertel, Selanik’te hukuk okurken Yeni İdeoloji isimli bir mecmua çıkarıyor. Dergiye yazı gönderenler içinde birkaç genç kız da vardır. Sabiha Derviş bu kızlardan biridir. Yazdıklarıyla Zekeriya Sertel’in dikkatini çekiyor ve güzeline gidiyor. Ayrıyeten kiracı olarak kaldığı konutun sahibi bayan, bu genç kızı tanıyor. Hoş, zeki, okumaya meraklı ve kabiliyetli bir kız olduğunu söylüyor. Zekeriya Sertel o devir evliliği düşünmediği için bu kızla tanışmaktan, dedikodu çıkması, kızın ziyan görmesi üzere niçinlerle çekiniyor.
Ortadan yıllar geçiyor. Zekeriya Sertel İstanbul’dadır. Bir gün Selanik’teki meskenin sahibi bayan ziyaretine geliyor; evlenip evlenmediğini soruyor. Şayet isterse çabucak hemen evlenmemiş olan Sabiha Derviş’in ağzını arayabileceğini söylüyor. Selanik’in Yunanlılarca işgalinden daha sonra Sabiha Derviş’in ailesi İstanbul’a taşınmış. Sabiha Derviş, ağabeyi Celal Derviş’le birlikte yaşıyor. Zekeriya Sertel kızı görmek istiyor ancak aracı bayan bunun fakat abinin onu konuta davet etmesiyle imkanlı olduğunu açıklıyor. Durumu kız kardeşinden öğrenen Celal Derviş, Zekeriya Sertel’le görüşüyor. sonucunın önemli olup olamadığını soruyor ve Sertel hakkında araştırma yapıyor. Mevzuyu etraflıca düşünüyor. niye?
“DÖNMELER”
Verilecek karar iki gencin evliliğinden de kıymetlidir. Tarihi bir karar da denebilir. Zira kızın ailesi “dönme” diye isimlendirilen topluluktandır. “Dönmeler”, Ortaçağ’da İspanya’daki engizisyon zulmünden kaçarak Osmanlı İmparatorluğu’na sığınan ve Selanik’e yerleşen bir avuç Yahudi’dir. Bu küme daha sonradan Müslüman olur ancak bu dini tam olarak benimsemiş sayılmazlar. İslam’ın biroldukça kuralına uymazlar. Bir kast halinde içe kapanık yaşarlar. Türklerden kız alıp vermezler. Daha fazlaca ticaretle uğraşan bu çalışkan, yetenekli insanların Avrupa’yla sıkı alakaları vardır. Bu durum onların yaşayışlarını, niyet yapılarını tesirler. hasılatları uygundur. İstanbul’da Nişantaşı ve Şişli semtlerinde içe kapalı hayatlarını sürdürürler. Çocuklarını Türk okullarına vermemek için Feyziye Lisesi ve Şişli Terakki Lisesi isimli iki özel okul kurmuşlardır. Sonuç olarak Zekeriya Sertel’in, Sabiha Derviş’le evliliği yüz yıllardır birbirine yan gözle bakan iki toplumun kaynaşmasını başlatan birinci adım olacaktır.
Bu niçinle periyodun iktidar Partisi İttihat ve Terakki, bu evliliği ulusal ve tarihi bir olay olarak pahalandırıyor. Çiftin nikâhını, maddi ve siyasi olarak şahsen üstlenmeye ve gazetelerle topluma duyurmaya karar veriyor. Nikâh Şehzadebaşı’nda Suphi Paşa konağında yapılıyor. O senelerda (1915) sadece dini nikâh yapılıyor. Nikâh sırasında dahi kız ve erkek yan yana gelmiyor. Birer vekil seçiyorlar. Sadrazam Talât Paşa, Sabiha Derviş’in vekili oluyor. Zekeriya Sertel’i ise, ondan sonrasındaki senelerda Atatürk’ün Dışişleri Bakanı olan Tevfik Rüştü Aras temsil ediyor. Kız harem dairesinde Zekeriya Sertel ise İttihatçı yöneticilerle birliktedir. Talât Paşa, gülerek ve şakalaşarak: “Biz kızımızı ücretsiz vermeyiz, bin lira isteriz” diyor. bu biçimde bu biçimde bir vaatte bulunmak adettir.
Sonraki gün tüm gazeteler bu nikâhı duyuruyor. Zekeriya Sertel, anılarında 1915 yılında yapılan bu nikâh merasiminin gün ve ay olarak kesin tarihini belirtmiyor. Sadrazam Talât Paşa’nın Sabiha Derviş’in vekili olması onun ve başka İttihatçı yöneticilerin bayana, “Dönmeler” olarak isimlendirilen kümeye ve milletin birliğine verdikleri değeri gösteriyor olmalı.
Zekeriya Sertel evliliğinin, kıymetli bir örnek ve birinci adım olduğunu saptıyor: “Arkamızdan kız-erkek evlenenler çoğaldı. Ve bu biçimdece “dönmelik” kastı yıkılıp tarihe karıştı.” (s. 75-79.)
SERTEL ÇİFTİNİN HİKAYESİNİN DEVAMI
Sabiha-Zekeriya çiftinin hikayesi, işgal altındaki İstanbul’da devam ediyor. Halide Edip’le birlikte çıkardıkları Büyük Mecmua mecmuasıyla işgale direnç hareketine katılıyorlar. 1919’da Halide Edip’in sayesinde Amerika’ya giden çiftten biri sosyoloji, başkası gazetecilik okuyor. Hocalarının tesiriyle sosyalizmi benimsiyorlar ve 1924 yılında yeni kurulan Cumhuriyet’e katkı yapmak heyecanıyla yurda dönüyorlar.
Zekeriya Sertel, kısa bir süre Basın yayın Genel Müdürlüğü yapıyor. Cumhuriyet gazetesinin kuruluşuna katılıyor. Tıpkı yıl eşi Sabiha ile birlikte Fotoğraflı Ay mecmuasını çıkarmaya başlıyorlar. Bol fotoğraflı bu mecmuada; toplumsal meseleler, eşitsizlikler, eğitim, aile sıkıntıları ele alınıyor. Geniş yığınlara ulaşıyor.
1925’te Cevat Şakir’in bir yazısı niçiniyle Zekeriya Sertel Sinop’a, Halikarnas Balıkçısı olarak tanıdığımız Cevat Şakir de Bodrum’a sürülüyor. Sabiha Sertel, 1927 sonuna kadar mecmuayı baskı sayısını düşürmeden muvaffakiyetle sürdürüyor. Bu ortada küçük iki kızına bakmayı ve eşine de para yollamayı başarıyor. O bu biçimdece Babıâli’de “İlk bayan gazeteci” unvanını hakkıyla alıyor.
Fotoğraflı Ay devranın en kıymetli mecmuasıdır, Nâzım Hikmet’in katılmasıyla kıymeti daha da artıyor. (1929–30) Bu mecmua çalışmasından, fazlaca daha sonraları Nâzım en memnun yıllarım diye kelam ediyor.
TAN GAZETESİ BASKINI
“Kahrolsun Sertel’ler”, “Kahrolsun Komünizm” çığlıkları eşliğinde, 4 Aralık 1945’te Tan gazetesi ve komünizme dair kitaplar satan ABC kitabevi demir çubuklarla tahrip ediliyor. Serteller gözaltına alınıp yargılanıyor ve beraat ediyorlar. Konutta göz mahpusu devam ediyor; devamlı takip ediliyorlar. Baskılar devam ediyor. Bu kıymetli olay öbür bir yazıda kapsamlı olarak ele alınabilir.
İzleyen senelerda Sertel’ler, Nâzım’ın özgürlüğü için ön safta çaba ediyorlar. Nâzım’ın kesin bir vefata gerçek ilerleyen açlık grevini bir süreliğine ertelemesinde Zekeriya Sertel ve Abidin Dino tesirli oluyor. Sertel’ler, Sabahattin Ali’nin öldürülmesinden daha sonra, 1950 Haziranında yurtdışına çıkıyorlar. Nâzım da 1951’de kaçıyor.
Zekeriya Sertel, anılarında Tan gazetesinin, Türkiye’de güçlenen Nazi kampanyasına karşı çıkmanın, Sovyet dostluğu yapmanın bedelini ösöylemiş olduğini yazıyor. “Sovyetler’in Türkiye’ye karşı dostluktan öteki emelleri olamazdı. Emperyalizmin acı deneyimlerini geçirmiş olan Türkiye için hakikat yol Sovyetler’le dostluk yoluydu. Atatürk de bu inançtaydı. Biz, Sovyet dostluğu davamızda onun güttüğü siyasetten kuvvet alıyorduk.” (s.199)
Atatürk periyodunda Türkiye’nin dış siyaseti, “Büyük Komşumuzla Dostluk” siyasetidir. Tan gazetesinde bu hususla ilgili yazıların birçoklarını, Atatürk devrinin Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras yazmış.
Sertel ailesi 1950’de yurtdışına çıkmak zorunda kalıyor. Değişik Avrupa kentlerinde yaşadıktan daha sonra, Nâzım Hikmet’in sayesinde Bakü’ye yerleşiyorlar.
Sabiha Sertel 1968’de, çabucak sonrasındaki senelerda Paris’e yerleşen Zekeriya Sertel de 11 Mart 1980’de 90 yaşında ömrünü kaybediyor.
Kaynak: Zekeriya Sertel, Hatırladıklarım, Can Yayınları, Şubat 2019, İstanbul.
Feyziye Özberk
ALINTIDIR