Büyük dostluklar arbedeyle başlar
Büyük dostlukların arbedeyle başladığı söylenir.
Yakın periyot Türk-Rus bağlantılarını özetleyen daha yeterli bir kelam olduğunu sanmıyorum.
Türkler ve Ruslar, yalnızca birkaç sene içerisinde sıcak çatışma ihtimalinin gündemde olduğu bir iklimden savaş sanayi ve nükleer güç başta olmak üzere stratejik alanlarda iş birliği yaptıkları bir noktaya vardılar.
SICAK ÇATIŞMADAN İŞ BİRLİĞİNE UZANAN YOL
Hengame, 24 Kasım 2015’te Rusya’ya ilişkin Suhoy SU-24 tipi savaş uçağının Türk Hava Kuvvetlerince düşürülmesiyle başlamıştı.
Uçak hadisesinin (15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsü daha sonrasında Rus uçağının düşürülmesinde Türk devleti içerisine sızmış FETÖ mensuplarının rol oynadığı ortaya çıkarıldı) daha sonrasındasında iki ülke başta Suriye olmak üzere farklı alanlarda adeta örtülü bir savaşın içerisine girdi.
Süreç Ankara ve Moskova’daki karar vericilere arbede etmenin yarardan epey ziyan getireceğini göstermiş olmalı ki, karşılıklı olarak devlet aklı devreye girdi ve iki başşehir içinde yaşanan sert kış yerini taze bir bahar havasına bırakıverdi.
Varılan noktada, bağlar tamir edilmenin ötesinde geçmişte hayal dahi edilemeyecek bir düzeye ulaşmış durumda.
Bu düzey elbette problemsiz ve her şeyin harika halde ilerlediği bir durum manasına gelmiyor.
İki ülkenin tarihten gelen prangaları ve daha evvel yaptıkları seçimlerden oluşan yüklü bagajları bir fazlaca alanda hareket kabiliyetlerini sınırladığı üzere karşı karşıya gelmelerine de niye oluyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Kırım konusundaki tavrı ve mevkidaşı Vladimir Putin’in İdlib’deki ısrarının da gösterdiği üzere uyuşmazlıklar devam devam ediyor. İki önder sıkıntılara tahlil bulmak maksadıyla 29 Eylül’de Soçi’de bir ortaya gelecekler.
toplantıdan nasıl bir sonuç çıkacağını evvelde kestirmek güç olsa da vakit kazanmaya yönelik orta tahlillerin gündeme gelmesi muhtemel gözüküyor.
Bu noktada Türkiye’de iktidarın ABD-Rusya içinde izlediği istikrar siyasetinin ve Rusya’nın kimi noktalarda Türkiye’ye hareket alanı açmayan tavrının son tahlillere varılması yolundaki pürüzler olduğunu belirtelim.
halbuki var olan iş birliği iradesini daha ileri düzeye taşıyacak yeni tip bir yaklaşım, bir epeyce alanda ve bilhassa Ortadoğu’da iki ülkeyi farklı noktalara taşıyabilir.
ORTADOĞU’DAKİ HAREKET ALANLARI
İki ülke Ortadoğu’ya yönelik genel, ortak bir yaklaşım geliştirebileceği üzere Suriye, Libya, Irak’ın kuzeyi ve Filistin üzere uyuşmazlık noktalarında da spesifik tahliller yaratabilir.
1-GENEL YAKLAŞIM
Türkiye ve Rusya’nın Ortadoğu’da farklı tarihi, kültürel ve ekonomik kanallardan beslenen bağlantıları mevcut.
Türkiye, Ortadoğu’da yaklaşık 400 yıl süren Osmanlı egemenliğin varisi pozisyonundan kaynaklı olarak, Arap milletleriyle derin alakalara sahip.
Osmanlı daha sonrası da Türk tesiri Ortadoğu’da kıymetli bir rol oynadı.
İngiliz ve Fransız emperyalizmine karşı uğraş odaklı kurulan bağımsızlıkçı hareketlerin (BAAS vb.) ve milliyetçi Arap başkanların (Cemal Abdül Nasır, Burgiba, Mişel Eflak vd.) Mustafa Kemal Atatürk ve Türk ihtilalinden etkilendiği bilinen bir gerçek.
Lakin Türkiye’nin NATO’ya girişi daha sonrası Ankara ve Arap başşehirleri içinde münasebet şuurlu olarak zayıflatıldı ve milliyetçiler üzerinden oluşan bağ kopma noktasına geldi.
AKP devrinde iİe dünyada dini telaffuzların yükselişiyle paralel olarak Ortadoğu’ya dini kıymetler üzerinden yeni bir yaklaşım geliştirildi.
Bu doğrultuda AKP, Arap ülkelerinde Müslüman Kardeşler (İhvan) hareketine açık dayanak sundu.
Lakin bu siyaset 2013’te Mısır’da Muhammed Mursi iktidarın devrilişiyle birlikte iflas etti.
Bugün İhvan’ın Arap başşehirlerinde siyasi sahniçin silindiği bir müddetçteyiz.
Ankara’nın Kahire’ye yönelik olağanlaşma açılımı, AKP’nin yeni duruma uygun olarak İhvan ısrarından yavaş yavaş vazgeçtiğine ve pragmatik siyasetler izleyeceğine işaret ediyor.
Gelinen noktada Ankara ve Arap başşehirleri içinde ilgiler düzgün gitmese dahi Arap halkları içinde Türkiye, Türk kültürü ve Türk mamüllerine yönelik yaygın eğilim devam ediyor.
Rusya ise Sovyetler periyodundan kalan miras üzerinden Ortadoğu başkentleriyle alakalarını derinleştirmeye çalışıyor.
elbette bugün bir yanda Sovyetler öbür yanda Nasır’lar, Burgibalar ve Kaddafilerin olduğu periyottan uzaktayız.
ötürüsıyla Rusya ideolojik değil pragmatik bir yaklaşımla, kazan-kazan prensibi doğrultusunda Arap dünyasında bir daha etkin olmaya çalışıyor.
Moskova’nın temel maksadının Ortadoğu’da ABD’nin boşaltmak zorunda kaldığı alanları doldurma ve geri kalan alanlarda hareket kabiliyetini arttırmak olduğu açık.
ABD’nin geri çekildiği, Avrupa ülkelerinin ise güç kaybettiği bir periyotta Ankara ve Moskova’nın Ortadoğu’da ortak yaklaşımlar geliştirebileceği çeşitli fırsatlar mevcut.
Halihazırdaki çatışmalara bulunabilecek ortak tahliller, iki ülkenin Ortadoğu’daki tesirini arttıracaktır.
Bu doğrultuda, Suriye, Irak, Libya ve Filistin öncelikli iş birliği alanları olarak karşımıza çıkıyor;
1-SURİYE
Suriye’deki savaşı sonlandırmak maksadıyla yola çıkan Astana inisiyatifi, çeşitli noktalarda başarılı oldu.
Ankara, Moskova ve Tahran’ın masanın karşı taraflarında otursalar da geliştirdiği yaklaşımlar (diplomatik ve askeri kanalları devamlı olarak açık tutmak, ortak devriye, denetim altındaki kümeleri muhakkak hudutlar ortasında tutmak vs.) savaşın yıkıcılığını azaltmış hatta geniş alanlarda sonlandırmış durumda.
Ancak İdlib ve Suriye’nin kuzeyinde ABD dayanaklı PKK/YPG/PYD tipi terör yapılarının aktif olduğu alanlarda uyuşmazlıklar devam ediyor.
Ankara, Moskova ve Tahran geçmişten gelen güvensizlikler ve tereddütler niçiniyle kelam konusu sıkıntılarda bütünlüklü bir yaklaşım geliştirmekten kaçınıyorlar.
Ve maalesef tıpkı masada lakin masanın karşı taraflarında olmayı da sürdürüyorlar.
halbuki ortak bir yaklaşım yalnızca Suriye’nin toprak bütünlüğünü sağlamakla kalmayıp, bölge dışı aktörlerinde Suriye üzerinden bölgeye müdahale etmesinin önüne geçecektir.
Burada Türkiye’nin İdlib üstündeki ısrarı ve Rusya’nın Suriye’nin kuzeyinde yapılanmış ayrılıkçı kümelerle alakaları müdafaa eforu meselelerin tahlilindeki temel mahzur olarak karşımıza çıkıyor.
1-IRAK
ABD işgali Irak’ta etnik ve dini temelde kesimli bir yapının oluşmasına niye oldu. Sünniler, Şiiler ve Kürtler içindeki uyuşmazlık yalnızca Irak’ta değil bölgenin tamamında istikrarsızlık yaratıyor.
Bu noktada Barzani aşireti etrafına toplanmış siyasi kümelerin, Irak’tan ayrılma istikametinde eforlarına 2017’deki referandumla şahit olduk.
Bölge ülkelerinin ortak hali yardımıyla ABD/İsrail dayanaklı referandum uğraşı boşa çıkarıldı.
Ancak Irak’taki bölünmüşlük devam ediyor.
Türkiye ve Rusya’nın İran’ı da içine alacak bir biçimde Irak’a kadar ortak siyasetler geliştirmesi için uygun bir taban mevcut.
Ama bu noktada da geçmişten gelen kamplaşmalar tahlil yollarını tıkıyor.
Irak’ta modüllü yapının devamı ve istikrarsızlık ise Atlantik kuvvetlerine bölgeye müdahale için uygun tabanı sağlamaya devam ediyor.
1-LİBYA
Türkiye ve Rusya, Libya’daki iç savaşın başlangıcında farklı cephelerde yer aldılar.
Ankara, Birleşmiş Milletler’in tanıdığı legal Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne takviye verirken Rusya, General Hafter’ı destekledi.
Gelinen noktada, Türkiye’nin desteklediği kuvvetler Hafter ve öteki kümeler üzerinde askeri hakimiyet kurmayı başardılar.
Siyasi alanda ise Libya’nın bütünlüğünün korunması için orta tahlil olarak geniş tabanlı, süreksiz bir hükümet oluşturuldu.
Türkiye ve Rusya’nın Libya’da farklı siyasi aktörler üzerinden ortak bir tahlil noktasında inisiyatif kullandığı biliniyor.
Bu çizginin kuvvetlendirilmesi Libya’daki iç savaşın sonlanmasını kolaylaştıracağı üzere
Kuzey Afrika ve Akdeniz’de Atlantik tesirini de sonlandıracaktır.
1-FİLİSTİN
Filistin’de süren İsrail işgali on senelerdan bu yana Ortadoğu’nun istikrarını bozan sıkıntıların başında geliyor.
Türkiye ve Rusya farklı periyotlarda Filistin bağımsızlık çabasına dayanak verdiler ve bugün de belirli hudutları ortasında dayanakları sürüyor. Bu noktada iki ülkenin, her şeye karşın İsrail’le istikrarları gözettiğini ekleyelim.
Filistin’de El Fetih, Hamas, İslami Cihad ve öbür kümeler içindeki parçalanmış yapı, işgal aksisi direnişin önündeki en büyük pürüzü oluşturuyor.
Ankara ve Moskova farklı vakit içinderda bu yapıları bir ortaya getirmek için çeşitli toplantılar düzenlediler. Ama kesin bir tahlil alınamadı.
İki başşehrin ortak inisiyatif alması halinde ise dengelerin değişmesi muhakkaktır.
Üstte kaleme aldığımız tekliflerin gerçekleşmesinin yolu öncelikli olarak Ankara ve Moskova içinde karşılıklı itimadın derinleşmesinden geçiyor.
Karşılıklı itimat ise daha fazla diyalog ve karşılıklı açıklıkla sağlanabilir. Avrasya’nın iki büyük ülkesi içindeki münasebetleri İdlib ve Kırım meselelerine hapsetmek ise fırsatların kaçırılmasına niye olacaktır.
Onur Sinan Güzaltan
(Not: Bu makale birinci vakit içinderda United World International tahlil sitesinde İngilizce olarak yayınlanmıştır.)
ALINTIDIR
Büyük dostlukların arbedeyle başladığı söylenir.
Yakın periyot Türk-Rus bağlantılarını özetleyen daha yeterli bir kelam olduğunu sanmıyorum.
Türkler ve Ruslar, yalnızca birkaç sene içerisinde sıcak çatışma ihtimalinin gündemde olduğu bir iklimden savaş sanayi ve nükleer güç başta olmak üzere stratejik alanlarda iş birliği yaptıkları bir noktaya vardılar.
SICAK ÇATIŞMADAN İŞ BİRLİĞİNE UZANAN YOL
Hengame, 24 Kasım 2015’te Rusya’ya ilişkin Suhoy SU-24 tipi savaş uçağının Türk Hava Kuvvetlerince düşürülmesiyle başlamıştı.
Uçak hadisesinin (15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsü daha sonrasında Rus uçağının düşürülmesinde Türk devleti içerisine sızmış FETÖ mensuplarının rol oynadığı ortaya çıkarıldı) daha sonrasındasında iki ülke başta Suriye olmak üzere farklı alanlarda adeta örtülü bir savaşın içerisine girdi.
Süreç Ankara ve Moskova’daki karar vericilere arbede etmenin yarardan epey ziyan getireceğini göstermiş olmalı ki, karşılıklı olarak devlet aklı devreye girdi ve iki başşehir içinde yaşanan sert kış yerini taze bir bahar havasına bırakıverdi.
Varılan noktada, bağlar tamir edilmenin ötesinde geçmişte hayal dahi edilemeyecek bir düzeye ulaşmış durumda.
Bu düzey elbette problemsiz ve her şeyin harika halde ilerlediği bir durum manasına gelmiyor.
İki ülkenin tarihten gelen prangaları ve daha evvel yaptıkları seçimlerden oluşan yüklü bagajları bir fazlaca alanda hareket kabiliyetlerini sınırladığı üzere karşı karşıya gelmelerine de niye oluyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Kırım konusundaki tavrı ve mevkidaşı Vladimir Putin’in İdlib’deki ısrarının da gösterdiği üzere uyuşmazlıklar devam devam ediyor. İki önder sıkıntılara tahlil bulmak maksadıyla 29 Eylül’de Soçi’de bir ortaya gelecekler.
toplantıdan nasıl bir sonuç çıkacağını evvelde kestirmek güç olsa da vakit kazanmaya yönelik orta tahlillerin gündeme gelmesi muhtemel gözüküyor.
Bu noktada Türkiye’de iktidarın ABD-Rusya içinde izlediği istikrar siyasetinin ve Rusya’nın kimi noktalarda Türkiye’ye hareket alanı açmayan tavrının son tahlillere varılması yolundaki pürüzler olduğunu belirtelim.
halbuki var olan iş birliği iradesini daha ileri düzeye taşıyacak yeni tip bir yaklaşım, bir epeyce alanda ve bilhassa Ortadoğu’da iki ülkeyi farklı noktalara taşıyabilir.
ORTADOĞU’DAKİ HAREKET ALANLARI
İki ülke Ortadoğu’ya yönelik genel, ortak bir yaklaşım geliştirebileceği üzere Suriye, Libya, Irak’ın kuzeyi ve Filistin üzere uyuşmazlık noktalarında da spesifik tahliller yaratabilir.
1-GENEL YAKLAŞIM
Türkiye ve Rusya’nın Ortadoğu’da farklı tarihi, kültürel ve ekonomik kanallardan beslenen bağlantıları mevcut.
Türkiye, Ortadoğu’da yaklaşık 400 yıl süren Osmanlı egemenliğin varisi pozisyonundan kaynaklı olarak, Arap milletleriyle derin alakalara sahip.
Osmanlı daha sonrası da Türk tesiri Ortadoğu’da kıymetli bir rol oynadı.
İngiliz ve Fransız emperyalizmine karşı uğraş odaklı kurulan bağımsızlıkçı hareketlerin (BAAS vb.) ve milliyetçi Arap başkanların (Cemal Abdül Nasır, Burgiba, Mişel Eflak vd.) Mustafa Kemal Atatürk ve Türk ihtilalinden etkilendiği bilinen bir gerçek.
Lakin Türkiye’nin NATO’ya girişi daha sonrası Ankara ve Arap başşehirleri içinde münasebet şuurlu olarak zayıflatıldı ve milliyetçiler üzerinden oluşan bağ kopma noktasına geldi.
AKP devrinde iİe dünyada dini telaffuzların yükselişiyle paralel olarak Ortadoğu’ya dini kıymetler üzerinden yeni bir yaklaşım geliştirildi.
Bu doğrultuda AKP, Arap ülkelerinde Müslüman Kardeşler (İhvan) hareketine açık dayanak sundu.
Lakin bu siyaset 2013’te Mısır’da Muhammed Mursi iktidarın devrilişiyle birlikte iflas etti.
Bugün İhvan’ın Arap başşehirlerinde siyasi sahniçin silindiği bir müddetçteyiz.
Ankara’nın Kahire’ye yönelik olağanlaşma açılımı, AKP’nin yeni duruma uygun olarak İhvan ısrarından yavaş yavaş vazgeçtiğine ve pragmatik siyasetler izleyeceğine işaret ediyor.
Gelinen noktada Ankara ve Arap başşehirleri içinde ilgiler düzgün gitmese dahi Arap halkları içinde Türkiye, Türk kültürü ve Türk mamüllerine yönelik yaygın eğilim devam ediyor.
Rusya ise Sovyetler periyodundan kalan miras üzerinden Ortadoğu başkentleriyle alakalarını derinleştirmeye çalışıyor.
elbette bugün bir yanda Sovyetler öbür yanda Nasır’lar, Burgibalar ve Kaddafilerin olduğu periyottan uzaktayız.
ötürüsıyla Rusya ideolojik değil pragmatik bir yaklaşımla, kazan-kazan prensibi doğrultusunda Arap dünyasında bir daha etkin olmaya çalışıyor.
Moskova’nın temel maksadının Ortadoğu’da ABD’nin boşaltmak zorunda kaldığı alanları doldurma ve geri kalan alanlarda hareket kabiliyetini arttırmak olduğu açık.
ABD’nin geri çekildiği, Avrupa ülkelerinin ise güç kaybettiği bir periyotta Ankara ve Moskova’nın Ortadoğu’da ortak yaklaşımlar geliştirebileceği çeşitli fırsatlar mevcut.
Halihazırdaki çatışmalara bulunabilecek ortak tahliller, iki ülkenin Ortadoğu’daki tesirini arttıracaktır.
Bu doğrultuda, Suriye, Irak, Libya ve Filistin öncelikli iş birliği alanları olarak karşımıza çıkıyor;
1-SURİYE
Suriye’deki savaşı sonlandırmak maksadıyla yola çıkan Astana inisiyatifi, çeşitli noktalarda başarılı oldu.
Ankara, Moskova ve Tahran’ın masanın karşı taraflarında otursalar da geliştirdiği yaklaşımlar (diplomatik ve askeri kanalları devamlı olarak açık tutmak, ortak devriye, denetim altındaki kümeleri muhakkak hudutlar ortasında tutmak vs.) savaşın yıkıcılığını azaltmış hatta geniş alanlarda sonlandırmış durumda.
Ancak İdlib ve Suriye’nin kuzeyinde ABD dayanaklı PKK/YPG/PYD tipi terör yapılarının aktif olduğu alanlarda uyuşmazlıklar devam ediyor.
Ankara, Moskova ve Tahran geçmişten gelen güvensizlikler ve tereddütler niçiniyle kelam konusu sıkıntılarda bütünlüklü bir yaklaşım geliştirmekten kaçınıyorlar.
Ve maalesef tıpkı masada lakin masanın karşı taraflarında olmayı da sürdürüyorlar.
halbuki ortak bir yaklaşım yalnızca Suriye’nin toprak bütünlüğünü sağlamakla kalmayıp, bölge dışı aktörlerinde Suriye üzerinden bölgeye müdahale etmesinin önüne geçecektir.
Burada Türkiye’nin İdlib üstündeki ısrarı ve Rusya’nın Suriye’nin kuzeyinde yapılanmış ayrılıkçı kümelerle alakaları müdafaa eforu meselelerin tahlilindeki temel mahzur olarak karşımıza çıkıyor.
1-IRAK
ABD işgali Irak’ta etnik ve dini temelde kesimli bir yapının oluşmasına niye oldu. Sünniler, Şiiler ve Kürtler içindeki uyuşmazlık yalnızca Irak’ta değil bölgenin tamamında istikrarsızlık yaratıyor.
Bu noktada Barzani aşireti etrafına toplanmış siyasi kümelerin, Irak’tan ayrılma istikametinde eforlarına 2017’deki referandumla şahit olduk.
Bölge ülkelerinin ortak hali yardımıyla ABD/İsrail dayanaklı referandum uğraşı boşa çıkarıldı.
Ancak Irak’taki bölünmüşlük devam ediyor.
Türkiye ve Rusya’nın İran’ı da içine alacak bir biçimde Irak’a kadar ortak siyasetler geliştirmesi için uygun bir taban mevcut.
Ama bu noktada da geçmişten gelen kamplaşmalar tahlil yollarını tıkıyor.
Irak’ta modüllü yapının devamı ve istikrarsızlık ise Atlantik kuvvetlerine bölgeye müdahale için uygun tabanı sağlamaya devam ediyor.
1-LİBYA
Türkiye ve Rusya, Libya’daki iç savaşın başlangıcında farklı cephelerde yer aldılar.
Ankara, Birleşmiş Milletler’in tanıdığı legal Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne takviye verirken Rusya, General Hafter’ı destekledi.
Gelinen noktada, Türkiye’nin desteklediği kuvvetler Hafter ve öteki kümeler üzerinde askeri hakimiyet kurmayı başardılar.
Siyasi alanda ise Libya’nın bütünlüğünün korunması için orta tahlil olarak geniş tabanlı, süreksiz bir hükümet oluşturuldu.
Türkiye ve Rusya’nın Libya’da farklı siyasi aktörler üzerinden ortak bir tahlil noktasında inisiyatif kullandığı biliniyor.
Bu çizginin kuvvetlendirilmesi Libya’daki iç savaşın sonlanmasını kolaylaştıracağı üzere
Kuzey Afrika ve Akdeniz’de Atlantik tesirini de sonlandıracaktır.
1-FİLİSTİN
Filistin’de süren İsrail işgali on senelerdan bu yana Ortadoğu’nun istikrarını bozan sıkıntıların başında geliyor.
Türkiye ve Rusya farklı periyotlarda Filistin bağımsızlık çabasına dayanak verdiler ve bugün de belirli hudutları ortasında dayanakları sürüyor. Bu noktada iki ülkenin, her şeye karşın İsrail’le istikrarları gözettiğini ekleyelim.
Filistin’de El Fetih, Hamas, İslami Cihad ve öbür kümeler içindeki parçalanmış yapı, işgal aksisi direnişin önündeki en büyük pürüzü oluşturuyor.
Ankara ve Moskova farklı vakit içinderda bu yapıları bir ortaya getirmek için çeşitli toplantılar düzenlediler. Ama kesin bir tahlil alınamadı.
İki başşehrin ortak inisiyatif alması halinde ise dengelerin değişmesi muhakkaktır.
Üstte kaleme aldığımız tekliflerin gerçekleşmesinin yolu öncelikli olarak Ankara ve Moskova içinde karşılıklı itimadın derinleşmesinden geçiyor.
Karşılıklı itimat ise daha fazla diyalog ve karşılıklı açıklıkla sağlanabilir. Avrasya’nın iki büyük ülkesi içindeki münasebetleri İdlib ve Kırım meselelerine hapsetmek ise fırsatların kaçırılmasına niye olacaktır.
Onur Sinan Güzaltan
(Not: Bu makale birinci vakit içinderda United World International tahlil sitesinde İngilizce olarak yayınlanmıştır.)
ALINTIDIR