Devlet Denetleme Heyeti işleyemez hale geldi… Erdoğan’ın o imzasının manası ne
Başkanlık Sisteminin geldiği son etapları da göstermesi bakımından özellik arz eden, Anayasa’ya terslik da içeren, hayli yakınılan bürokrasiyi artıracak ve işi yavaşlatacak olan, DDK’yı üst kontrol ünitesi olmaktan çıkaran Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi her insanın gözünden kaçtı.
20 Ağustos 2021 tarihindeki kararname ile yapılmış düzenlemeyi ele alan Emekli Maliye Başmüfettişi Mahmut Esen, Devlet Denetleme Kurulu’nun (DDK) artık 6 milyondan fazla kooperatifleri de denetleme yetkisi verildiğini yazdı.
Esen’e göre bu durum bürokrasiyi artıracak, DDK’yı çalışamaz hale getirecek.
İşte Mahmut Esen’in o yazısı:
Bu yazımızda kooperatiflerin de DKK nazaranv alanı içine alınmış olması durumu irdelenmektedir.
Anayasamızda DDK nazaranv ve yetki alanı, inceleme/araştırma yahut soruşturma yapabileceği kurum ve kuruluşlar sayma sistemi belirtilmiş; Yönetime takdir yetkisi verilmemiştir. Anayasamızda DDK misyon alanına ait düzenlemede kooperatiflere yer verilmemiştir.
CB kararnamesi ile Anayasa’da verilmemiş bir yetkinin kullanılmış olduğu görülmektedir.
Yazımızda kooperatiflerin DDK vazife alanına girmiş olmasının idare üstündeki tesirlerinde durulmaktadır.
Bu yüzden başka bir tüzel inceleme konusu olabilecek olan “kooperatiflerin DDK kontrolleri kapsamına alınması” işi kapsam haricinde bırakılmıştır.
TARİHİ SÜREÇ İÇİNDE KOOPERATİFLERİMİZ
1961 Anayasası ile de kooperatifçilikle ilgili kararlar Anayasamıza girmiştir. O günlerden günümüze kadar olan devirde kooperatifçilik konusunda çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır. 4572 sayılı Tarım Satış̧ Kooperatifleri ve Birlikleri Yasası, 1163 sayılı Kooperatifler Yasası ve 1581 sayılı Tarım Kredi kooperatifleri ve Birlikleri Yasası başta olmak üzere kooperatifçilik konusunda epey sayıda yasa bulunmaktadır.
Toplumsal hayatımızın tüm alanlarında faaliyette bulunabilen kooperatiflerin; kuruluş, vazife, denetim/fesihleri vb. bahisleri tek bir maddede düzenlenememiştir.
Bu yüzden ziraî hedefli kooperatifler Tarım ve Orman Bakanlığına, yapı kooperatifleri Etraf ve Şehircilik Bakanlığına ve öteki kooperatifler ise Ticaret Bakanlığına bağlı olarak faaliyet göstermektedir.
Belirtilen niçinlerle tarımla ilgili (tarımsal kalkınma/ ziraî satış/tarım kredi vb.) kooperatiflerinin bile tek yasaya bakılırsa kurulmaları ve faaliyet göstermeleri gerçekleştirilememiştir.
Merkezi idare tarafınca kooperatiflere verilecek hizmetlerin tek elden verilmesi gayesiyle (1974-1983 yılları içinde kurulmuş olan) köyişleri ve kooperatifler bakanlıkları devrinde bile kooperatifler tek çatı altında toplanmaları başarılamamıştır.
Kooperatiflere hizmet veren bakanlıklarda genel müdürlük yahut daire başkanlıkları düzeyinde farklı ayrı örgütlenmeye gidilmiştir. Kooperatiflerin kontrolleri için her bakanlıkta ayrıyeten teftiş ve kontrol üniteleri oluşturulmuştur.
Öteki yandan kooperatiflerin kendi iç bünyelerinde de bölge ve ülke çapında teftiş ve kontrol yapan üniteleri bulunmaktadır.
(Örneğin Tarım Kredi Koo. Merkez Birliğindeki teftiş heyetinin kuruluşu Cumhuriyet öncesi periyoda kadar uzanmaktadır. Üstelik aşikâr büyüklükte ortak sayısı ve ciroya sahip olan TKK ayrıyeten bağımsız denetçiler tarafınca denetlenmesi gerekmektedir.)
21 Ekim 2017 tarihindeki datalarına bakılırsa, ülkemizde 35 farklı mevzuda faaliyet gösteren 51.811 kooperatif ve 6.608.134 kooperatif ortağı bulunmaktadır.
Kooperatiflere ait kimi bilgiler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo: 1 Ülkemizde Şurası Kooperatifleri Bağlı Olduğu Bakanlıklara göre Dağılımları; Kooperatif ve Ortaklarının Sayıları
Kooperatif sayısında; birinci sırada yapı kooperatifleri (26.449) yer almakta, bunu sırasıyla ziraî kalkınma kooperatifleri (7.196), motorlu taşıma kooperatifleri (5.728), sulama kooperatifleri (2.543) ve tüketim kooperatifleri (2.157) izlemektedir.
Kooperatif ortak sayısında ise birinci sırada bulunan pancar ekicileri kooperatiflerini (1.430.904) sırasıyla, konut yapı kooperatifleri (1.222.650), tarım kredi kooperatifleri (939.998), ziraî kalkınma kooperatifleri (776.255)ile esnaf ve sanatkârlar kredi kefalet kooperatifleri (660.656) takip etmektedir.
(https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkinda-bilgiler/tarihçe)
Sonuç prestijiyle üstteki belirtildiğı üzere, ülkemizde hala 51.811 kooperatif ve bu kooperatiflerin6.608.134 ortağı bulunmaktadır. Kooperatifler hayatın her alanında örgütlenmiş olup, nüfusumuz büyük kısmını direkt ilgilendirmekte olan kuruluşlardır. Bu yüzden merkezi yönetimin kooperatiflere yönelik hizmetleri dahi üç farklı bakanlık tarafınca verilebilmektedir.
Bu bakanlıklar ile kooperatiflerin bünyelerinde farklı başka teftiş/denetim üniteleri kurulmuştur.
Üç farklı bakanlık tarafında verilmekte olan hizmetlerin birleştirilmesine yönelik denemeler aksilikle sonuçlanmıştır.
Üç başka bakanlık tarafınca verilmekte olan hizmetlerin tesirli, verimli ve süratli bir şeklide yerine getirilebilmesinin kuvvetlikleri açıktır.
Merkezi yönetim tarafınca kooperatiflere yönelik verilmekte olan inceleme/araştırma/teftiş/soruşturma işlerinde yetersizlik/aksama varsa bu durumların ilgili kuruluşlar üzerinden güzelleştirilmesinde fayda vardır.
Gerçekten bu bağlamda DDK verilmiş olan “kamu kurum ve kuruluşlarındaki Teftiş Heyetleri ile soruşturmacının faaliyet, yetki, nazaranv ve sorumluluk asıllarını” düzenlemek vazifesi bulunmaktadır.
Buna rağmen yeni düzenleme ile tüm kooperatiflerin inceleme; araştırma, teftiş/soruşturma vb. işleri de DDK tarafınca da üstlenilmiş bulunmaktadır.
Bilindiği üzere aksayan alt ünitelere ilişkin hizmetlerin üst üniteler tarafınca üstenilmesi olayı yanlışsız bir formül değildir. Çünkü bu stil uygulamalar hizmet yenidenına dolaysıyla bürokrasinin artmasına yol açacak, alt ünite işçisinin motivasyonu ve çalışmaları da olumsuz etkilenecektir. Başka yandan DDK uzman üst kontrol heyeti niteliğini yitirecek, her işi yapan bir ünite haline gelecek ve kuruluş maksatlarından uzaklaşmış olacaktır.
Kooperatiflerin karmaşık; detaylı, cinsine bakılırsa epey değişiklik gösteren, sıkıntı bir husus olduğu; DDK üst kontrol kurumu olduğu ve bu pozisyonunu muhafazası gerektiği de dikkate alınarak; daha fazla vakit kaybetmeden kooperatifler DDK nazaranv/yetki alanı dışına çıkarılması, hizmetlerde görülebilen aksaklıkların ise alt üniteler üzerinden güzelleştirilmesinde fayda olduğu düşünülmektedir.
Mahmut Esen
ALINTIDIR
Başkanlık Sisteminin geldiği son etapları da göstermesi bakımından özellik arz eden, Anayasa’ya terslik da içeren, hayli yakınılan bürokrasiyi artıracak ve işi yavaşlatacak olan, DDK’yı üst kontrol ünitesi olmaktan çıkaran Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi her insanın gözünden kaçtı.
20 Ağustos 2021 tarihindeki kararname ile yapılmış düzenlemeyi ele alan Emekli Maliye Başmüfettişi Mahmut Esen, Devlet Denetleme Kurulu’nun (DDK) artık 6 milyondan fazla kooperatifleri de denetleme yetkisi verildiğini yazdı.
Esen’e göre bu durum bürokrasiyi artıracak, DDK’yı çalışamaz hale getirecek.
İşte Mahmut Esen’in o yazısı:
Bu yazımızda kooperatiflerin de DKK nazaranv alanı içine alınmış olması durumu irdelenmektedir.
Anayasamızda DDK nazaranv ve yetki alanı, inceleme/araştırma yahut soruşturma yapabileceği kurum ve kuruluşlar sayma sistemi belirtilmiş; Yönetime takdir yetkisi verilmemiştir. Anayasamızda DDK misyon alanına ait düzenlemede kooperatiflere yer verilmemiştir.
CB kararnamesi ile Anayasa’da verilmemiş bir yetkinin kullanılmış olduğu görülmektedir.
Yazımızda kooperatiflerin DDK vazife alanına girmiş olmasının idare üstündeki tesirlerinde durulmaktadır.
Bu yüzden başka bir tüzel inceleme konusu olabilecek olan “kooperatiflerin DDK kontrolleri kapsamına alınması” işi kapsam haricinde bırakılmıştır.
TARİHİ SÜREÇ İÇİNDE KOOPERATİFLERİMİZ
1961 Anayasası ile de kooperatifçilikle ilgili kararlar Anayasamıza girmiştir. O günlerden günümüze kadar olan devirde kooperatifçilik konusunda çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır. 4572 sayılı Tarım Satış̧ Kooperatifleri ve Birlikleri Yasası, 1163 sayılı Kooperatifler Yasası ve 1581 sayılı Tarım Kredi kooperatifleri ve Birlikleri Yasası başta olmak üzere kooperatifçilik konusunda epey sayıda yasa bulunmaktadır.
Toplumsal hayatımızın tüm alanlarında faaliyette bulunabilen kooperatiflerin; kuruluş, vazife, denetim/fesihleri vb. bahisleri tek bir maddede düzenlenememiştir.
Bu yüzden ziraî hedefli kooperatifler Tarım ve Orman Bakanlığına, yapı kooperatifleri Etraf ve Şehircilik Bakanlığına ve öteki kooperatifler ise Ticaret Bakanlığına bağlı olarak faaliyet göstermektedir.
Belirtilen niçinlerle tarımla ilgili (tarımsal kalkınma/ ziraî satış/tarım kredi vb.) kooperatiflerinin bile tek yasaya bakılırsa kurulmaları ve faaliyet göstermeleri gerçekleştirilememiştir.
Merkezi idare tarafınca kooperatiflere verilecek hizmetlerin tek elden verilmesi gayesiyle (1974-1983 yılları içinde kurulmuş olan) köyişleri ve kooperatifler bakanlıkları devrinde bile kooperatifler tek çatı altında toplanmaları başarılamamıştır.
Kooperatiflere hizmet veren bakanlıklarda genel müdürlük yahut daire başkanlıkları düzeyinde farklı ayrı örgütlenmeye gidilmiştir. Kooperatiflerin kontrolleri için her bakanlıkta ayrıyeten teftiş ve kontrol üniteleri oluşturulmuştur.
Öteki yandan kooperatiflerin kendi iç bünyelerinde de bölge ve ülke çapında teftiş ve kontrol yapan üniteleri bulunmaktadır.
(Örneğin Tarım Kredi Koo. Merkez Birliğindeki teftiş heyetinin kuruluşu Cumhuriyet öncesi periyoda kadar uzanmaktadır. Üstelik aşikâr büyüklükte ortak sayısı ve ciroya sahip olan TKK ayrıyeten bağımsız denetçiler tarafınca denetlenmesi gerekmektedir.)
21 Ekim 2017 tarihindeki datalarına bakılırsa, ülkemizde 35 farklı mevzuda faaliyet gösteren 51.811 kooperatif ve 6.608.134 kooperatif ortağı bulunmaktadır.
Kooperatiflere ait kimi bilgiler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo: 1 Ülkemizde Şurası Kooperatifleri Bağlı Olduğu Bakanlıklara göre Dağılımları; Kooperatif ve Ortaklarının Sayıları
Kooperatif sayısında; birinci sırada yapı kooperatifleri (26.449) yer almakta, bunu sırasıyla ziraî kalkınma kooperatifleri (7.196), motorlu taşıma kooperatifleri (5.728), sulama kooperatifleri (2.543) ve tüketim kooperatifleri (2.157) izlemektedir.
Kooperatif ortak sayısında ise birinci sırada bulunan pancar ekicileri kooperatiflerini (1.430.904) sırasıyla, konut yapı kooperatifleri (1.222.650), tarım kredi kooperatifleri (939.998), ziraî kalkınma kooperatifleri (776.255)ile esnaf ve sanatkârlar kredi kefalet kooperatifleri (660.656) takip etmektedir.
(https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkinda-bilgiler/tarihçe)
Sonuç prestijiyle üstteki belirtildiğı üzere, ülkemizde hala 51.811 kooperatif ve bu kooperatiflerin6.608.134 ortağı bulunmaktadır. Kooperatifler hayatın her alanında örgütlenmiş olup, nüfusumuz büyük kısmını direkt ilgilendirmekte olan kuruluşlardır. Bu yüzden merkezi yönetimin kooperatiflere yönelik hizmetleri dahi üç farklı bakanlık tarafınca verilebilmektedir.
Bu bakanlıklar ile kooperatiflerin bünyelerinde farklı başka teftiş/denetim üniteleri kurulmuştur.
Üç farklı bakanlık tarafında verilmekte olan hizmetlerin birleştirilmesine yönelik denemeler aksilikle sonuçlanmıştır.
Üç başka bakanlık tarafınca verilmekte olan hizmetlerin tesirli, verimli ve süratli bir şeklide yerine getirilebilmesinin kuvvetlikleri açıktır.
Merkezi yönetim tarafınca kooperatiflere yönelik verilmekte olan inceleme/araştırma/teftiş/soruşturma işlerinde yetersizlik/aksama varsa bu durumların ilgili kuruluşlar üzerinden güzelleştirilmesinde fayda vardır.
Gerçekten bu bağlamda DDK verilmiş olan “kamu kurum ve kuruluşlarındaki Teftiş Heyetleri ile soruşturmacının faaliyet, yetki, nazaranv ve sorumluluk asıllarını” düzenlemek vazifesi bulunmaktadır.
Buna rağmen yeni düzenleme ile tüm kooperatiflerin inceleme; araştırma, teftiş/soruşturma vb. işleri de DDK tarafınca da üstlenilmiş bulunmaktadır.
Bilindiği üzere aksayan alt ünitelere ilişkin hizmetlerin üst üniteler tarafınca üstenilmesi olayı yanlışsız bir formül değildir. Çünkü bu stil uygulamalar hizmet yenidenına dolaysıyla bürokrasinin artmasına yol açacak, alt ünite işçisinin motivasyonu ve çalışmaları da olumsuz etkilenecektir. Başka yandan DDK uzman üst kontrol heyeti niteliğini yitirecek, her işi yapan bir ünite haline gelecek ve kuruluş maksatlarından uzaklaşmış olacaktır.
Kooperatiflerin karmaşık; detaylı, cinsine bakılırsa epey değişiklik gösteren, sıkıntı bir husus olduğu; DDK üst kontrol kurumu olduğu ve bu pozisyonunu muhafazası gerektiği de dikkate alınarak; daha fazla vakit kaybetmeden kooperatifler DDK nazaranv/yetki alanı dışına çıkarılması, hizmetlerde görülebilen aksaklıkların ise alt üniteler üzerinden güzelleştirilmesinde fayda olduğu düşünülmektedir.
Mahmut Esen
ALINTIDIR