Erdoğan dedi karşılaştırdık… Avrupa ucuz
Türkiye kış ayları sürerken doğalgaz konusunda dert yaşamaktadır. Azerbaycan ve Rusya ile uzun vadeli kontratların müddeti doldu. Azerbaycan ile bu kontrat yenilenirken Rusya ile bir gelişme yaşanmadı. Bu kimi doğalgaz çevrim santrallerinin durmasına yol açtı. Türkiye doğalgaz muhtaçlığının tamamını ithalatla sağlıyor. Türkiye’de şişirilmiş sayılarla ve politik rant müjdelerine karşın daima artırım yapılmasının arkasında yatan temel sebep dışa bağımlılığımız ve bağımlılığımızın dolara endeksli olmasından kaynaklanmaktadır. Bağımlılığımızın en bariz örneği olarak; İran’dan doğalgazın gelmemesinden dolayı sanayilerimizde elektrik kesintisi yaşanmıştı. Bu durum besin kesimini de tehdit etmişti. Makro seviyede baktığımızda ise işgücü piyasası, işsizlik oranları, refah devleti uygulamaları, güç piyasası, konut piyasası ve tüm bu konularda izlenen siyasetlerin başarısızlığı güç fakiri bir ülke olmanıza niye oluyor.
Elektriğe gelen artırımların özelleştirme boyutu tartışılmaktadır. Birtakım uzmanlar artan elektrik kesintilerinin sorumlusu olarak elektrik dağıtımı yapan özel şirketleri görmektedir. Temmuz ayında gelen yüzde 15’lik artırımlardan daha sonra ortalama her ay sistemli olarak artırım yapıldı. Türkiye özelleştirmelerle elektrik dağıtımımız bir avuç finans-kapitalin eline düşmüştür. Bu süreçte daima kâr elde edenler ise elektrik dağıtım şirketleri olmuştur.
Dünya ölçeğinde özelleştirmeler iki sebeple yapılır: “Stratejik münasebetler ile sermaye ve teknoloji yetersizlikleri” Türkiye’nin sermaye ve teknoloji yetersizliği mi var? Ya da hangi stratejik münasebetle kâr getiren işletmelerini özelleştirmelere tabi tutmaktadır? Bu durum bilhassa 1980 daha sonrası az gelişmiş ülkelerde yaygınlaşmıştır. 20. yüzyıl ortasında kalkınmasını devletçi siyasetlere bağlayan az gelişmiş ülkeler esen neo-liberal rüzgârla strateji değiştirmiştir. Gelişmiş ülkelerde ise durum çok farklıdır. Bu toplumlarda özelleştirmeler hükümet başarısızlıkları olarak nitelendirilmiştir. Türkiye’de son vakitte elektrik ve doğalgaz kesintilerinden daha sonra halkın mağdur olmasıyla birlikte kamu faydasını özelin sağlayacağını tez eden neo-liberal kurumların başarılı olamadığı görülmüştür.
EN BÜYÜK HİSSE İSTANBUL’DA
Özel dala devredilen termik santrallerde, “özelleştirileceği” nedeni öne sürülerek uzun yıllardır önemli rehabilitasyon yatırımları yapılmamıştır. Santralleri alan özel şirketlerin tecrübeli takımları işten çıkarmaları (özelleşen Seyitömer santralında 594 çalışanın işine son verilmişti), ertelenmiş olan rehabilitasyon/yenileme yatırımlarını yapmamaları önemli meseleler oluşturabilir. Ağır birikim ve tecrübeye sahip kurum ve kuruluşlar yerine üretimin, teknik ve altyapı olarak yetersiz, tecrübe ve uzmanlaşmanın olmadığı kişi ve şirketlere bırakılması, buna ek olarak kamusal kontrolün de kâfi ve aktif bir halde yapılamaması, iş cinayetlerinin ve ölümlerin misli olarak artmasına niye olmuştur. Kamu faydası gözetmeksizin, daha fazla kâr hırsı ile yapılan üretim zorlamaları, uzun çalışma müddetleri, sıhhatsiz çalışma ve barınma şartları, çalışanların sosyoekonomik durumları bu faciaların oluşmasına katkı koymuştur. Özelleştirmelerle birlikte en büyük hissesi, İstanbul’un Anadolu ve Avrupa yakaları, Doğu ve Güneydoğu bölgeleri, Karadeniz, İçAnadolu, Ankara, İzmir ve Antalya’daki elektrik dağıtımını alan AK Güç, Cengiz-Kolin-Limak üçlüsü, İbrahim Çeçen Holding(IC), Çalık Holding, Türkerler İnşaat, Aksa Güç, Yıldızlar SSS ve Kiler Holding’den oluşuyor.
Elektriğe ve doğalgaza yapılan artan oranlı artırımlar Temmuz 2021’den itibaren yüzde 15 artırımla makro seviyeye ulaşmıştır. bu vakitte Cumhurbaşkanı eşi Emine Erdoğan porsiyonları küçültme daveti yapıyordu. Lakin bu tasarruflardan kendilerini muaf tutmuşlardı. Bunun üzerine yapılan artırımlar sarayın bir çelişkisi olarak hafızalara kazınmıştı.
MİNİMUM FİYATLI GEÇİNEMİYOR
Türkiye’de 1 Ocak 2022 prestijiyle kademeli tarife uygulamasına geçildi. Mesken aboneleri için aylık 150 kilowatta kadar tüketim ölçüleri için fiyat 1,37 TL / kilowatt; 150 kilowattın üzerindeki kısım için ise 2,06 TL/ kilowatt oldu. bu biçimdece elektriğin ünite fiyatı birinci kademe kullanımda yüzde 50, ikinci kademede ise yüzde 125 zamlanmış oldu. Türkiye’de elektrik meblağlarında son 4 yılda 5 kata varan artış oldu. Ocak 2022’de elektrik fiyatlarına tüm tüketici kümelerinde vergi ve fonlar dahil olmak üzere yüzde 52 ile yüzde 130 içinde değişen oranlarda artırım yapıldı. 2018 yılında 0.41 TL karşılığında verilen elektriğin ünite fiyatı kademeli olarak 2019 yılında 0.60 TL’ye, 2020 yılında 0.71 TL’ye, 2021 yılında 0.92 TL’ye ve son olarak 2.06 TL’ye yükseltildi. “4.250 lira alan bir taban ücretlinin masraf kalemlerini hesaplarsak son artırımlardan daha sonra elektriği kullanamaz hâle geldiğini söyleyebiliriz. Bu masraf kalemlerinden elektrik ve doğalgazı saymazsak kira, doğalgaz, konut masrafları, çocukların okul masrafları, öngörülemez masrafları çıkardığımızda geriye 50 TL üzere bir ölçü kalıyor. Ortalama 4 kişilik bir ailenin elektrik masrafı 190-200 TL. Bu noktadan yola çıktığımızda Avrupa’nın ucuz elektriği yahut doğalgazını almak yetmiyor alım gücünü ve enflasyonu da göz önünde bulundurmak gerekir diye düşünebiliriz.
UCUZ ÜLKELER VAR
Avrupa’da lokal para üniteleri baz alındığında en kıymetli elektriği satan ülkelerden biri Türkiye oldu. Türkiye’de son yapılan artırımların akabinde 1 kWh elektriğin fiyatı 1 lira 37 kuruş oldu. 150 kWh’nin üzerindeki kullanımlarda ise fiyat 2,06 TL’den satılacak. Türkiye, mahallî para üniteleri baz alındığında Avrupa’da en değerli elektriği vatandaşlarına veren ülke oldu. Bu alanda Türkiye’nin en yakın rakibi Ukrayna oldu. Ukrayna’da 2021 yılının birinci yarısında elektriğin ünite fiyatı 1.55 grivna’dan veriliyor. Yükselen döviz kurları daha sonrasında Türkiye’de elektriğin ünite fiyatı 1 Ocak 2022 kurları dikkate alındığında 0.090 cent olacak. Bu alanda Türkiye’den epey daha ucuz ülkeler mevcut. Moldova’da elektriğin ünite fiyatı 0.09 cent, Sırbistan’da 0.08 cent, Gürcistan ve Kosova’da 0.06 cent ve son olarak Ukrayna’da 0.048 cent. Türkiye ise konutlardaki elektrik maliyetleri açısından Polonya ve İspanya’nın akabinde Avrupa’da en değerli ülke pozisyonunda.
EN UCUZ MACARİSTAN
Almanya’da 2021 yılının birinci yarısında meskenlerde kullanılan elektriğin ünite fiyatı 0.32 cent olarak belirtildi. Bu alanda Almanya’nın çabucak akabinde 0.29 cent ile Danimarka geliyor. Avrupa Birliği (AB) üyesi ve para ünitesi euro olan ülkeler içinde elektriğin ünite fiyatının en çok olduğu başka ülkeler ise şöyle: Belçika (0.27 cent), İrlanda (0.26 cent), İtalya (0.23 cent) ve İspanya (0.23 cent). Öte yandan, 2021 yılının birinci yarısında AB genelinde elektriğin ortalama ünite fiyatı ise 0.22 cent olarak belirtildi. En ucuz tüketen ülkeler 10 euro ile Macaristan, 10,2 euro ile Bulgaristan ve 12,8 euro ile Malta. Öte yandan Hollanda (%-10), Kıbrıs (%-7) ve Litvanya (%-6) elektrik fiyatları en çok düşen ülkeler oldu. Bu düşüşlerdeki en büyük etkenler vergilerdeki azalma ve takviyelerin artırılması oldu.
AZAMÎ ARTIŞ TÜRKİYE’DE
2019 yılının birinci yarısı ile 2021 yılının birinci yarısı içindeki 2 yıllık değişime bakıldığında ortaya şu görünüm çıkıyor. 39 ülkenin 24’ünde fiyatlar yükselirken 15’inde ise düştü. En hayli artış yüzde 47,4 ile açık orta Türkiye’de. Akabinde yüzde 21,9 ile Polonya ve yüzde 20,8 ile Ukrayna geliyor. Artışların birçok yüzde 10’nun altında. 10 ülkede artış oranı yüzde 5’ten düşük. Tüm vergiler dahil mahallî para ünitesine bakılırsa yapılan hesaplamaya nazaran 15 ülkede ise fiyatlar düştü. Bunların başında yüzde 38 ile Hollanda geliyor. İsveç’te ise fiyatlar yüzde 16,2 gerilerken Letonya’da yüzde 13,9 düşüş yaşandı. 2021 yılının birinci yarısında doğal gaz fiyatları Avrupa Birliği’ne üye 20 ülkede 2020 yılının tıpkı devrine bakılırsa geriledi. en çok düşüş Litvanya (%-23), Slovakya (%-10) ve Polonya’da (%-9) yaşandı. Öte yandan Danimarka’da yüzde 19, Almanya’da yüzde 8 ve Lüksemburg’da yüzde 6 yükseldi. 32 Avrupa ülkesinden 11’inde fiyatlar artarken 21’inde doğal gaz meblağları düştü.
Girayalp Karakuş
ALINTIDIR
Türkiye kış ayları sürerken doğalgaz konusunda dert yaşamaktadır. Azerbaycan ve Rusya ile uzun vadeli kontratların müddeti doldu. Azerbaycan ile bu kontrat yenilenirken Rusya ile bir gelişme yaşanmadı. Bu kimi doğalgaz çevrim santrallerinin durmasına yol açtı. Türkiye doğalgaz muhtaçlığının tamamını ithalatla sağlıyor. Türkiye’de şişirilmiş sayılarla ve politik rant müjdelerine karşın daima artırım yapılmasının arkasında yatan temel sebep dışa bağımlılığımız ve bağımlılığımızın dolara endeksli olmasından kaynaklanmaktadır. Bağımlılığımızın en bariz örneği olarak; İran’dan doğalgazın gelmemesinden dolayı sanayilerimizde elektrik kesintisi yaşanmıştı. Bu durum besin kesimini de tehdit etmişti. Makro seviyede baktığımızda ise işgücü piyasası, işsizlik oranları, refah devleti uygulamaları, güç piyasası, konut piyasası ve tüm bu konularda izlenen siyasetlerin başarısızlığı güç fakiri bir ülke olmanıza niye oluyor.
Elektriğe gelen artırımların özelleştirme boyutu tartışılmaktadır. Birtakım uzmanlar artan elektrik kesintilerinin sorumlusu olarak elektrik dağıtımı yapan özel şirketleri görmektedir. Temmuz ayında gelen yüzde 15’lik artırımlardan daha sonra ortalama her ay sistemli olarak artırım yapıldı. Türkiye özelleştirmelerle elektrik dağıtımımız bir avuç finans-kapitalin eline düşmüştür. Bu süreçte daima kâr elde edenler ise elektrik dağıtım şirketleri olmuştur.
Dünya ölçeğinde özelleştirmeler iki sebeple yapılır: “Stratejik münasebetler ile sermaye ve teknoloji yetersizlikleri” Türkiye’nin sermaye ve teknoloji yetersizliği mi var? Ya da hangi stratejik münasebetle kâr getiren işletmelerini özelleştirmelere tabi tutmaktadır? Bu durum bilhassa 1980 daha sonrası az gelişmiş ülkelerde yaygınlaşmıştır. 20. yüzyıl ortasında kalkınmasını devletçi siyasetlere bağlayan az gelişmiş ülkeler esen neo-liberal rüzgârla strateji değiştirmiştir. Gelişmiş ülkelerde ise durum çok farklıdır. Bu toplumlarda özelleştirmeler hükümet başarısızlıkları olarak nitelendirilmiştir. Türkiye’de son vakitte elektrik ve doğalgaz kesintilerinden daha sonra halkın mağdur olmasıyla birlikte kamu faydasını özelin sağlayacağını tez eden neo-liberal kurumların başarılı olamadığı görülmüştür.
EN BÜYÜK HİSSE İSTANBUL’DA
Özel dala devredilen termik santrallerde, “özelleştirileceği” nedeni öne sürülerek uzun yıllardır önemli rehabilitasyon yatırımları yapılmamıştır. Santralleri alan özel şirketlerin tecrübeli takımları işten çıkarmaları (özelleşen Seyitömer santralında 594 çalışanın işine son verilmişti), ertelenmiş olan rehabilitasyon/yenileme yatırımlarını yapmamaları önemli meseleler oluşturabilir. Ağır birikim ve tecrübeye sahip kurum ve kuruluşlar yerine üretimin, teknik ve altyapı olarak yetersiz, tecrübe ve uzmanlaşmanın olmadığı kişi ve şirketlere bırakılması, buna ek olarak kamusal kontrolün de kâfi ve aktif bir halde yapılamaması, iş cinayetlerinin ve ölümlerin misli olarak artmasına niye olmuştur. Kamu faydası gözetmeksizin, daha fazla kâr hırsı ile yapılan üretim zorlamaları, uzun çalışma müddetleri, sıhhatsiz çalışma ve barınma şartları, çalışanların sosyoekonomik durumları bu faciaların oluşmasına katkı koymuştur. Özelleştirmelerle birlikte en büyük hissesi, İstanbul’un Anadolu ve Avrupa yakaları, Doğu ve Güneydoğu bölgeleri, Karadeniz, İçAnadolu, Ankara, İzmir ve Antalya’daki elektrik dağıtımını alan AK Güç, Cengiz-Kolin-Limak üçlüsü, İbrahim Çeçen Holding(IC), Çalık Holding, Türkerler İnşaat, Aksa Güç, Yıldızlar SSS ve Kiler Holding’den oluşuyor.
Elektriğe ve doğalgaza yapılan artan oranlı artırımlar Temmuz 2021’den itibaren yüzde 15 artırımla makro seviyeye ulaşmıştır. bu vakitte Cumhurbaşkanı eşi Emine Erdoğan porsiyonları küçültme daveti yapıyordu. Lakin bu tasarruflardan kendilerini muaf tutmuşlardı. Bunun üzerine yapılan artırımlar sarayın bir çelişkisi olarak hafızalara kazınmıştı.
MİNİMUM FİYATLI GEÇİNEMİYOR
Türkiye’de 1 Ocak 2022 prestijiyle kademeli tarife uygulamasına geçildi. Mesken aboneleri için aylık 150 kilowatta kadar tüketim ölçüleri için fiyat 1,37 TL / kilowatt; 150 kilowattın üzerindeki kısım için ise 2,06 TL/ kilowatt oldu. bu biçimdece elektriğin ünite fiyatı birinci kademe kullanımda yüzde 50, ikinci kademede ise yüzde 125 zamlanmış oldu. Türkiye’de elektrik meblağlarında son 4 yılda 5 kata varan artış oldu. Ocak 2022’de elektrik fiyatlarına tüm tüketici kümelerinde vergi ve fonlar dahil olmak üzere yüzde 52 ile yüzde 130 içinde değişen oranlarda artırım yapıldı. 2018 yılında 0.41 TL karşılığında verilen elektriğin ünite fiyatı kademeli olarak 2019 yılında 0.60 TL’ye, 2020 yılında 0.71 TL’ye, 2021 yılında 0.92 TL’ye ve son olarak 2.06 TL’ye yükseltildi. “4.250 lira alan bir taban ücretlinin masraf kalemlerini hesaplarsak son artırımlardan daha sonra elektriği kullanamaz hâle geldiğini söyleyebiliriz. Bu masraf kalemlerinden elektrik ve doğalgazı saymazsak kira, doğalgaz, konut masrafları, çocukların okul masrafları, öngörülemez masrafları çıkardığımızda geriye 50 TL üzere bir ölçü kalıyor. Ortalama 4 kişilik bir ailenin elektrik masrafı 190-200 TL. Bu noktadan yola çıktığımızda Avrupa’nın ucuz elektriği yahut doğalgazını almak yetmiyor alım gücünü ve enflasyonu da göz önünde bulundurmak gerekir diye düşünebiliriz.
UCUZ ÜLKELER VAR
Avrupa’da lokal para üniteleri baz alındığında en kıymetli elektriği satan ülkelerden biri Türkiye oldu. Türkiye’de son yapılan artırımların akabinde 1 kWh elektriğin fiyatı 1 lira 37 kuruş oldu. 150 kWh’nin üzerindeki kullanımlarda ise fiyat 2,06 TL’den satılacak. Türkiye, mahallî para üniteleri baz alındığında Avrupa’da en değerli elektriği vatandaşlarına veren ülke oldu. Bu alanda Türkiye’nin en yakın rakibi Ukrayna oldu. Ukrayna’da 2021 yılının birinci yarısında elektriğin ünite fiyatı 1.55 grivna’dan veriliyor. Yükselen döviz kurları daha sonrasında Türkiye’de elektriğin ünite fiyatı 1 Ocak 2022 kurları dikkate alındığında 0.090 cent olacak. Bu alanda Türkiye’den epey daha ucuz ülkeler mevcut. Moldova’da elektriğin ünite fiyatı 0.09 cent, Sırbistan’da 0.08 cent, Gürcistan ve Kosova’da 0.06 cent ve son olarak Ukrayna’da 0.048 cent. Türkiye ise konutlardaki elektrik maliyetleri açısından Polonya ve İspanya’nın akabinde Avrupa’da en değerli ülke pozisyonunda.
EN UCUZ MACARİSTAN
Almanya’da 2021 yılının birinci yarısında meskenlerde kullanılan elektriğin ünite fiyatı 0.32 cent olarak belirtildi. Bu alanda Almanya’nın çabucak akabinde 0.29 cent ile Danimarka geliyor. Avrupa Birliği (AB) üyesi ve para ünitesi euro olan ülkeler içinde elektriğin ünite fiyatının en çok olduğu başka ülkeler ise şöyle: Belçika (0.27 cent), İrlanda (0.26 cent), İtalya (0.23 cent) ve İspanya (0.23 cent). Öte yandan, 2021 yılının birinci yarısında AB genelinde elektriğin ortalama ünite fiyatı ise 0.22 cent olarak belirtildi. En ucuz tüketen ülkeler 10 euro ile Macaristan, 10,2 euro ile Bulgaristan ve 12,8 euro ile Malta. Öte yandan Hollanda (%-10), Kıbrıs (%-7) ve Litvanya (%-6) elektrik fiyatları en çok düşen ülkeler oldu. Bu düşüşlerdeki en büyük etkenler vergilerdeki azalma ve takviyelerin artırılması oldu.
AZAMÎ ARTIŞ TÜRKİYE’DE
2019 yılının birinci yarısı ile 2021 yılının birinci yarısı içindeki 2 yıllık değişime bakıldığında ortaya şu görünüm çıkıyor. 39 ülkenin 24’ünde fiyatlar yükselirken 15’inde ise düştü. En hayli artış yüzde 47,4 ile açık orta Türkiye’de. Akabinde yüzde 21,9 ile Polonya ve yüzde 20,8 ile Ukrayna geliyor. Artışların birçok yüzde 10’nun altında. 10 ülkede artış oranı yüzde 5’ten düşük. Tüm vergiler dahil mahallî para ünitesine bakılırsa yapılan hesaplamaya nazaran 15 ülkede ise fiyatlar düştü. Bunların başında yüzde 38 ile Hollanda geliyor. İsveç’te ise fiyatlar yüzde 16,2 gerilerken Letonya’da yüzde 13,9 düşüş yaşandı. 2021 yılının birinci yarısında doğal gaz fiyatları Avrupa Birliği’ne üye 20 ülkede 2020 yılının tıpkı devrine bakılırsa geriledi. en çok düşüş Litvanya (%-23), Slovakya (%-10) ve Polonya’da (%-9) yaşandı. Öte yandan Danimarka’da yüzde 19, Almanya’da yüzde 8 ve Lüksemburg’da yüzde 6 yükseldi. 32 Avrupa ülkesinden 11’inde fiyatlar artarken 21’inde doğal gaz meblağları düştü.
Girayalp Karakuş
ALINTIDIR