Karadeniz’de savaş mı çıkıyor
Rusya’yla Ukrayna içinde her an savaş başlayacağına ait yorumlar, son bir aydır giderek artıyor. Aslına bakarsak, bir hafta öncesine kadar bu mevzu, Ukrayna basınında fazla yer kaplamıyordu. Yani, kimi Batılı yayın organlarında ve toplumsal medyada daima olarak Ukrayna’nın Rus saldırısına uğrama ihtimalinden bahsedilirken Ukrayna basını, hiç de Rusya üzere bir komşunun istilasına uğramak üzere olan bir ülkenin basını üzere değildi. Hala da, ülkenin Rus istilası endişesiyle yatıp kalktığını söyleyemeyiz.
Pekala, yakın gelecekte savaş başlama ihtimali, ne kadar gerçekçi?
Sonda söyleyeceğimi en baştan söylersem; hala bu ihtimalin devasa yükseklikte olmadığını düşünüyorum ve aşağıda bunun münasebetlerini yazacağım. Ancak hem Karadeniz etrafının tıpkı vakitte eski Sovyet coğrafyasının ABD ile Rusya içinde epeyce sert gayretlerle geçeceği, başka bir gerçek.
Ukrayna’da 2014’te Batı yanlısı kümelerin ihtilal yaparak iktidara gelmeleri ve devrin Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in Rusya’ya kaçmak zorunda kalması ve bunun çabucak akabinde Rusya’nın Ukrayna’ya kısmi müdahalede bulunmasıyla, iki ülke ilgileri, kolay düzelmeyecek biçimde yara aldı.
Ukrayna’yla Rusya içinde, en önemli iki problemli bölge bulunuyor:
1- Kırım Yarımadası: Şubat 2014’teki ihtilalin çabucak akabinde Rusya, Ukrayna’nın Kırım Yarımadası’na müdahale etti. Rusya’nın Karadeniz Filosu, 1700’lerin sonlarından beridir, Kırım’daki Sivastopol Limanı’nda bulunuyor. 1991’de Sovyetler Birliği dağılıp da Ukrayna bağımsız olunca, Kırım da Ukrayna’da kalınca, Sivastopol Üssü’nden yararlanma konusu, Rusya ile Ukrayna içinde krize niye olmuş, ancak 1997’de varılan muahede kararında, Rusya idaresi, Sivastopol Üssü’nden, kira mukavelesi çerçevesinde yararlanmaya başladı. Bu kontrat, 2010’da, yenilenecekti. 2014’te ihtilalle Batı yanlısı kümeler iktidara gelince, Rusya, yeni idarenin birinci fırsatta bu mukaveleyi feshedeceğini gördü ve kendisi evvel davranarak Ukrayna’da ihtilal daha sonrası idarenin de çabucak hemen koltuğa ısınamamış olmasından yararlanarak, Kırım Yarımadası’nda kontrolü ele geçirdi. Burada nüfusun büyük kısmının Rus kökenli olması ve Rusya’ya bağlanmaya sıcak bakması, Rusya’nın işini kolaylaştırdı. Rus birliklerinin kontrolü altında Kırım’da yapılan (uluslararası toplumun tanımadığı ve Kırım Tatarları’nın boykot ettiği) bir referanduma dayanarak Rusya, Kırım’ı kendi topraklarına kattığını deklare etti. Rusya, Kırım konusunu Ukrayna’yla ve öteki dünya ülkeleriyle müzakere etmeyi reddediyor ve bu hususun kapanmış olduğunu söylüyor. Öte yandan, Kırım Yarımadası ile Ukrayna’nın hükümet kontrolündeki toprakları içinde, rastgele bir silahlı çatışma, yaşanmamakta.
2- Donbas Bölgesi: Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesinden kısa bir süre daha sonra, Ukrayna’nın güneydoğusundaki Donbas bölgesinde (Donetsk ve Lugansk vilayetlerinden oluşur), Rusya yanlısı ayrılıkçı kümeler, Rusya’dan da aldıkları dayanakla, Ukrayna güvenlik güçleriyle çatışmaya girdiler ve Donetsk ve Lugansk vilayet merkezlerini ele geçirdiler. Bu iki vilayet merkezi, yedi yıldan bu yana, ayrılıkçıların kontrolünde (burada “Donetsk Halk Cumhuriyeti” ve “Lugansk Halk Cumhuriyeti” isimli idareler kurdular). Ukrayna’da kanlı çatışmalar, işte bu bölgede oldu. Yedi yıldan bu yana Ukrayna bu bölgedeki çatışmalarda, asker ve sivil 14 bin insanını kaybetti. Rusya, bu bölgedeki çatılmaların direkt tarafı olmadığını öne sürüyor ve Ukrayna idaresini, ayrılıkçı idareleri muhatap almaya zorluyor. Çatışmalar büyük ölçüde sabitleşmiş olan bir ateş çizgisinin iki tarafınca ateş açılması biçiminde gerçekleşiyor.
Son devirde savaş senaryolarından bahsedilmesinin en önemli iki sebebi var:
– Donbas’ta çatışmaların son aylarda giderek ağırlaşması.
– Rusya’nın Ukrayna hududuna yığınak yapması.
Donbas’la ilgili olarak geçen yıl temmuz ayında yapılan ateşkes mutabakatı daha sonrasında çatışmalar büyük ölçüde azalmış ve 2020’nin ikinci yarısında 5 Ukrayna askeri hayatını kaybetmişti. Lakin yılbaşından bu yana, çatışmalar ağırlaştı. bu biçimdelikle son 3,5 ayda, 28 Ukrayna askeri ömrünü kaybetti. Bu gelişme, bölgede tansiyonun yükseldiğini gösterse de, 7 yılda 14 bin kişinin hayatını kaybettiği bu bölgede 3,5 ayda 28 kişinin ömrünü kaybetmesine bakarak savaşın eli kulağında olduğunu söylemek, gerçekçi değil.
Daha tasa verici bir gelişme olan asker yığma sorununa gelecek olursak, Rusya, Ukrayna hududuna yakın bölgelere 28 tabur asker yığdı ve kısa müddette, ek birlikler gönderdi. Rusya idaresi, birinci başta yaptığı açıklamada, asker sevkiyatının askeri tatbikat niçiniyle olduğunu söylese de, geçen hafta Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in Sözcüsü Dmitri Peskov, bunun, “Ukrayna’da başlayabilecek olan bir iç savaşa karşı hududu teminat altına alma” emelini taşıdığını söylemiş oldu. Rusya idaresi, bir taraftan da Ukrayna’yı Donbas’ta taarruza geçmeye hazırlanmakla suçluyordu. Bir müdahale ihtimaline yönelik tasayı arttırabilecek bir açıklama da, Peskov’un, Ukrayna’nın Donbas’ta savaşa girişmesi halinde (Ukrayna’nın ayrılıkçıların kontrolündeki bölgeleri zorla ele geçirmesi kastediliyor), Rusya’nın “kendi vatandaşlarını korumak üzere harekete geçeceğini” söylemesi oldu. Çünkü Rusya, 2008’deki Rus-Gürcü Savaşı’nda (Beş Gün Savaşı), Gürcistan’ın Rus vatandaşlarını öldürdüğünü söyleyerek müdahale etmişti. (Gürcistan’ın ayrılıkçı bölgesi olan Güney Osetya’da 1990’ların başlarından itibaren bir hayli kişi, Rus vatandaşlığı almıştı ve 2008’de, periyodun Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, Güney Osetya’ya silahlı müdahalede bulunduğunda, Rusya, “kendi vatandaşlarını koruma” nedeni öne sürülerek Gürcistan’a girmişti). Donbas’ta da, epey sayıda kişi, Rus vatandaşlığı aldı. bu biçimdelikle, Ukrayna idaresinin ayrılıkçıların kontrolündeki toprakları zorla geri almaya çalışması halinde Rusya, “kendi vatandaşlarını koruma” nedeni öne sürülerek bölgeye müdahale edecek.
Rusya’da “Ukrayna’nın genel taarruza girişmesi” argümanları, birkaç niçinden ötürü gündeme gelmişti. Birincisi, Azerbaycan Ordusu’nun otuz yıldır Ermenistan işgali altında bulunan Karabağ topraklarının büyük kısmını geri almasından daha sonra, Ukrayna’da da birtakım bireylerin “biz de benzerini yaparız” demesine niye oldu. Ancak bunu savunanlar, büsbütün azınlıkta kaldı. Çünkü Ukrayna idaresi, Rus Ordusu’nun Ermenistan Ordusu’na benzemediğini biliyor. Bir öbür konuysa, Karabağ Savaşı’nda kullanılan Türk İHA’larının Ukrayna’ya da satılması ve bunların Donbas’a getirilecek olması, Rusya’da tedirginliğe niye oldu (Rus yetkililer, bu husustaki reaksiyonlarını evvelki gün açık biçimde söz ettiler). Ancak Ukrayna idaresi, Rusya’yı direkt karşısına alacak bir askeri harekata girişmeyeceğini tekraren lisana getirdi.
Rusya’nın hududa asker yığması, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski’nin de iki sefer lisana getirdiği üzere, Ukrayna’yı istila gayesinden fazla, gözdağı verme maksadını taşıyor. Ukrayna’da son devirlerde NATO’ya girme telaffuzlarının güçlenmesi, Rusya’nın batıdan çevrelenme tasasının bir daha artmasına niye oldu. Ukrayna idaresinin bu yılın ağustos ayında Ukrayna’nın bağımsızlığının 30. yıldönümü vesilesiyle Kiev’e Batılı önderleri davet etmesi, Kırım’ın geri almasını amaçlayan memleketler arası Kırım Platformu’nun bir daha Ağustos ayında Kiev’de birinci toplantısını yapacak olması ve Ukrayna idaresinin bu platforma dayanak için dünya çapında teşebbüslerde bulunması, Rusya idaresini, bir gövde gösterisine sevk etti. Tansiyonun bir öbür boyutu da, ABD’de Joe Biden’ın iktidara gelmesi. Biden, üç hafta kadar evvel, Putin’in “katil” olduğunu söyleyerek, Rusya idaresine resti çekti. Biden, Rusya idaresine sert siyasetler uygulayacağını en baştan belirli etmişti: Rusya’da muhalif başkanlardan Aleksey Navalni konusunda ABD’nin tutumu, Biden’ın Belarus’ta Cumhurbaşkanı Lukaşenko’nun muhaliflerini etkin biçimde desteklemekten yana olması, Biden’ın siyasetlerinin Donald Trump’ınkinden hayli daha sert olacağını gösteriyordu. Ukrayna’nın hücuma uğrama riski konusunda da en ateşli açıklamaların Ukrayna’dan değil, ABD’den geldiğini görüyoruz.
Kimileri, “Rusya, 2014’te Ukrayna’ya girdi. Artık de Ukrayna’ya saldırır”, halinde kıymetlendirme yapıyor. Lakin, bu teze karşı, şu konuları göz önünde bulundurmak lazım:
1- 2014’te Rusya idaresi, Ukrayna’da ihtilalin meydana gelmesinden, ülkede karmaşa ortamının olmasından (ve ihtilalin yasal olup olmadığı konusunda o esnada tartışmaların sürmesinden) yararlanmıştı. Şu anda Ukrayna’da hiç bir iç karışıklık, bulunmuyor.
2- 2014’te, Ukrayna’nın kâğıt üzerinde 170 bin civarında askeri vardı. Ancak fiilen savaşabilecek durumda olan asker sayısı, yalnızca 5 bin idi. Bu da, Rusya’nın hiç bir çatışmaya girmeden Kırım’ı ele geçirmesini sağlayan etkenlerden bir tanesiydi. Günümüzdeyse Ukrayna’nın, âlâ eğitim almış 255 bin askeri bulunuyor. Rusya’nın Ukrayna’ya müdahale etmesi halinde Rusya savaşı kazansa bile, Ukrayna Ordusu onu oldukça yıpratır. Yani, Rusya’nın da oldukça kaybı olur.
3- Rusya, 2014’te Kırım’ı ele geçirirken, Kırım’ın Ukrayna bünyesinde bir özerk bölge olmasından yararlandı ve Sırbistan bünyesinde bir özerk bölge iken Sırbistan’dan ayrılan Kosova örneği ile Kırım içinde paralellik kurdu (Putin’in Kırım’ın Rusya’ya kabulü merasiminde yaptığı konuşma, bu paralelliği somut biçimde kurmaktaydı). Milletlerarası kamuoyu bu formülü kabul etmese bile, Putin, Kırım’la ilgili icraatını bir ölçüde kitabına uydurmuş oldu. Ukrayna’nın öbür bölgeleri ise, direkt doğruya Kiev’e bağlı ve Rusya, buralara girmesi halinde, açık işgalci durumuna düşer (kitaba uydurma imkânı olmaz).
4- Kırım Yarımadası’nda nüfusun yarıdan fazlasının etnik Rus bulunmasına ve bunların değerli bir kısmının Rusya’ya takviye bulunmasına karşılık, Ukrayna’nın öbür bölgelerinde halkın eğilimi, daha farklı. O niçinle, o bölgelerde Rusya, yerli halktan takviye bulamaz. 2014te Ukrayna’nın farklı bölgelerinde Rus yanlısı lokal “halk cumhuriyetleri” ilan etme teşebbüsleri sırasında da, örneğin Harkov’un Kırım ile bir olmadığı görüldü. O periyotta, Kırım’la Donbas haricindeki bölgelerde, “halk cumhuriyeti” kurma teşebbüsleri, kısa müddette bastırılabildi (Harkov’un nüfusunun da değerli bir kısmı Rusya’ya sempati duysa bile, Rusya’ya bağlanma yanlısı değil).
Saydığımız bu etkenler, Ukrayna’ya açık bir müdahalenin Rusya için oldukça maliyetli olacağını, Rusya idaresinin bu biçimde bir yola “canı istediği zaman” başvuramayacağını gösteriyor. Ukrayna’ya baktığımız vakitse Ukrayna idaresi, ayrılıkçıların ardında Rusya olduğu sürece, o bölgeye direkt geniş çaplı bir harekât düzenlemeyi göze alamaz. Ukraynalı yetkililer de bunu açıkça söylüyor.
ABD’nin yeni idaresinin Rusya’yla açık uğraşa girdiği ve bu coğrafyanın önümüzdeki periyotta ABD ile Rusya içinde ağır bir güç çabasına sahne olacağı, bir gerçek. Bu çerçevede, bölge ülkelerinde bir tarafta ABD’nin, başka taraftaysa Rusya’nın desteklediği siyasi kümeler içinde uğraşların, birtakım ülkelerde siyasi karışıklıkların ve “renkli devrim” teşebbüslerinin uzunluk göstereceğini söyleyebiliriz. Fakat, üstte sıralanan etkenler çerçevesinde, yine edersek, Rusya’nın bir komşu ülkeyle açık sıcak savaşa gireceğini söylemek, telâşlı bir kıymetlendirme olur.
Deniz Berktay / Kiev
ALINTIDIR
Rusya’yla Ukrayna içinde her an savaş başlayacağına ait yorumlar, son bir aydır giderek artıyor. Aslına bakarsak, bir hafta öncesine kadar bu mevzu, Ukrayna basınında fazla yer kaplamıyordu. Yani, kimi Batılı yayın organlarında ve toplumsal medyada daima olarak Ukrayna’nın Rus saldırısına uğrama ihtimalinden bahsedilirken Ukrayna basını, hiç de Rusya üzere bir komşunun istilasına uğramak üzere olan bir ülkenin basını üzere değildi. Hala da, ülkenin Rus istilası endişesiyle yatıp kalktığını söyleyemeyiz.
Pekala, yakın gelecekte savaş başlama ihtimali, ne kadar gerçekçi?
Sonda söyleyeceğimi en baştan söylersem; hala bu ihtimalin devasa yükseklikte olmadığını düşünüyorum ve aşağıda bunun münasebetlerini yazacağım. Ancak hem Karadeniz etrafının tıpkı vakitte eski Sovyet coğrafyasının ABD ile Rusya içinde epeyce sert gayretlerle geçeceği, başka bir gerçek.
Ukrayna’da 2014’te Batı yanlısı kümelerin ihtilal yaparak iktidara gelmeleri ve devrin Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in Rusya’ya kaçmak zorunda kalması ve bunun çabucak akabinde Rusya’nın Ukrayna’ya kısmi müdahalede bulunmasıyla, iki ülke ilgileri, kolay düzelmeyecek biçimde yara aldı.
Ukrayna’yla Rusya içinde, en önemli iki problemli bölge bulunuyor:
1- Kırım Yarımadası: Şubat 2014’teki ihtilalin çabucak akabinde Rusya, Ukrayna’nın Kırım Yarımadası’na müdahale etti. Rusya’nın Karadeniz Filosu, 1700’lerin sonlarından beridir, Kırım’daki Sivastopol Limanı’nda bulunuyor. 1991’de Sovyetler Birliği dağılıp da Ukrayna bağımsız olunca, Kırım da Ukrayna’da kalınca, Sivastopol Üssü’nden yararlanma konusu, Rusya ile Ukrayna içinde krize niye olmuş, ancak 1997’de varılan muahede kararında, Rusya idaresi, Sivastopol Üssü’nden, kira mukavelesi çerçevesinde yararlanmaya başladı. Bu kontrat, 2010’da, yenilenecekti. 2014’te ihtilalle Batı yanlısı kümeler iktidara gelince, Rusya, yeni idarenin birinci fırsatta bu mukaveleyi feshedeceğini gördü ve kendisi evvel davranarak Ukrayna’da ihtilal daha sonrası idarenin de çabucak hemen koltuğa ısınamamış olmasından yararlanarak, Kırım Yarımadası’nda kontrolü ele geçirdi. Burada nüfusun büyük kısmının Rus kökenli olması ve Rusya’ya bağlanmaya sıcak bakması, Rusya’nın işini kolaylaştırdı. Rus birliklerinin kontrolü altında Kırım’da yapılan (uluslararası toplumun tanımadığı ve Kırım Tatarları’nın boykot ettiği) bir referanduma dayanarak Rusya, Kırım’ı kendi topraklarına kattığını deklare etti. Rusya, Kırım konusunu Ukrayna’yla ve öteki dünya ülkeleriyle müzakere etmeyi reddediyor ve bu hususun kapanmış olduğunu söylüyor. Öte yandan, Kırım Yarımadası ile Ukrayna’nın hükümet kontrolündeki toprakları içinde, rastgele bir silahlı çatışma, yaşanmamakta.
2- Donbas Bölgesi: Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesinden kısa bir süre daha sonra, Ukrayna’nın güneydoğusundaki Donbas bölgesinde (Donetsk ve Lugansk vilayetlerinden oluşur), Rusya yanlısı ayrılıkçı kümeler, Rusya’dan da aldıkları dayanakla, Ukrayna güvenlik güçleriyle çatışmaya girdiler ve Donetsk ve Lugansk vilayet merkezlerini ele geçirdiler. Bu iki vilayet merkezi, yedi yıldan bu yana, ayrılıkçıların kontrolünde (burada “Donetsk Halk Cumhuriyeti” ve “Lugansk Halk Cumhuriyeti” isimli idareler kurdular). Ukrayna’da kanlı çatışmalar, işte bu bölgede oldu. Yedi yıldan bu yana Ukrayna bu bölgedeki çatışmalarda, asker ve sivil 14 bin insanını kaybetti. Rusya, bu bölgedeki çatılmaların direkt tarafı olmadığını öne sürüyor ve Ukrayna idaresini, ayrılıkçı idareleri muhatap almaya zorluyor. Çatışmalar büyük ölçüde sabitleşmiş olan bir ateş çizgisinin iki tarafınca ateş açılması biçiminde gerçekleşiyor.
Son devirde savaş senaryolarından bahsedilmesinin en önemli iki sebebi var:
– Donbas’ta çatışmaların son aylarda giderek ağırlaşması.
– Rusya’nın Ukrayna hududuna yığınak yapması.
Donbas’la ilgili olarak geçen yıl temmuz ayında yapılan ateşkes mutabakatı daha sonrasında çatışmalar büyük ölçüde azalmış ve 2020’nin ikinci yarısında 5 Ukrayna askeri hayatını kaybetmişti. Lakin yılbaşından bu yana, çatışmalar ağırlaştı. bu biçimdelikle son 3,5 ayda, 28 Ukrayna askeri ömrünü kaybetti. Bu gelişme, bölgede tansiyonun yükseldiğini gösterse de, 7 yılda 14 bin kişinin hayatını kaybettiği bu bölgede 3,5 ayda 28 kişinin ömrünü kaybetmesine bakarak savaşın eli kulağında olduğunu söylemek, gerçekçi değil.
Daha tasa verici bir gelişme olan asker yığma sorununa gelecek olursak, Rusya, Ukrayna hududuna yakın bölgelere 28 tabur asker yığdı ve kısa müddette, ek birlikler gönderdi. Rusya idaresi, birinci başta yaptığı açıklamada, asker sevkiyatının askeri tatbikat niçiniyle olduğunu söylese de, geçen hafta Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in Sözcüsü Dmitri Peskov, bunun, “Ukrayna’da başlayabilecek olan bir iç savaşa karşı hududu teminat altına alma” emelini taşıdığını söylemiş oldu. Rusya idaresi, bir taraftan da Ukrayna’yı Donbas’ta taarruza geçmeye hazırlanmakla suçluyordu. Bir müdahale ihtimaline yönelik tasayı arttırabilecek bir açıklama da, Peskov’un, Ukrayna’nın Donbas’ta savaşa girişmesi halinde (Ukrayna’nın ayrılıkçıların kontrolündeki bölgeleri zorla ele geçirmesi kastediliyor), Rusya’nın “kendi vatandaşlarını korumak üzere harekete geçeceğini” söylemesi oldu. Çünkü Rusya, 2008’deki Rus-Gürcü Savaşı’nda (Beş Gün Savaşı), Gürcistan’ın Rus vatandaşlarını öldürdüğünü söyleyerek müdahale etmişti. (Gürcistan’ın ayrılıkçı bölgesi olan Güney Osetya’da 1990’ların başlarından itibaren bir hayli kişi, Rus vatandaşlığı almıştı ve 2008’de, periyodun Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, Güney Osetya’ya silahlı müdahalede bulunduğunda, Rusya, “kendi vatandaşlarını koruma” nedeni öne sürülerek Gürcistan’a girmişti). Donbas’ta da, epey sayıda kişi, Rus vatandaşlığı aldı. bu biçimdelikle, Ukrayna idaresinin ayrılıkçıların kontrolündeki toprakları zorla geri almaya çalışması halinde Rusya, “kendi vatandaşlarını koruma” nedeni öne sürülerek bölgeye müdahale edecek.
Rusya’da “Ukrayna’nın genel taarruza girişmesi” argümanları, birkaç niçinden ötürü gündeme gelmişti. Birincisi, Azerbaycan Ordusu’nun otuz yıldır Ermenistan işgali altında bulunan Karabağ topraklarının büyük kısmını geri almasından daha sonra, Ukrayna’da da birtakım bireylerin “biz de benzerini yaparız” demesine niye oldu. Ancak bunu savunanlar, büsbütün azınlıkta kaldı. Çünkü Ukrayna idaresi, Rus Ordusu’nun Ermenistan Ordusu’na benzemediğini biliyor. Bir öbür konuysa, Karabağ Savaşı’nda kullanılan Türk İHA’larının Ukrayna’ya da satılması ve bunların Donbas’a getirilecek olması, Rusya’da tedirginliğe niye oldu (Rus yetkililer, bu husustaki reaksiyonlarını evvelki gün açık biçimde söz ettiler). Ancak Ukrayna idaresi, Rusya’yı direkt karşısına alacak bir askeri harekata girişmeyeceğini tekraren lisana getirdi.
Rusya’nın hududa asker yığması, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski’nin de iki sefer lisana getirdiği üzere, Ukrayna’yı istila gayesinden fazla, gözdağı verme maksadını taşıyor. Ukrayna’da son devirlerde NATO’ya girme telaffuzlarının güçlenmesi, Rusya’nın batıdan çevrelenme tasasının bir daha artmasına niye oldu. Ukrayna idaresinin bu yılın ağustos ayında Ukrayna’nın bağımsızlığının 30. yıldönümü vesilesiyle Kiev’e Batılı önderleri davet etmesi, Kırım’ın geri almasını amaçlayan memleketler arası Kırım Platformu’nun bir daha Ağustos ayında Kiev’de birinci toplantısını yapacak olması ve Ukrayna idaresinin bu platforma dayanak için dünya çapında teşebbüslerde bulunması, Rusya idaresini, bir gövde gösterisine sevk etti. Tansiyonun bir öbür boyutu da, ABD’de Joe Biden’ın iktidara gelmesi. Biden, üç hafta kadar evvel, Putin’in “katil” olduğunu söyleyerek, Rusya idaresine resti çekti. Biden, Rusya idaresine sert siyasetler uygulayacağını en baştan belirli etmişti: Rusya’da muhalif başkanlardan Aleksey Navalni konusunda ABD’nin tutumu, Biden’ın Belarus’ta Cumhurbaşkanı Lukaşenko’nun muhaliflerini etkin biçimde desteklemekten yana olması, Biden’ın siyasetlerinin Donald Trump’ınkinden hayli daha sert olacağını gösteriyordu. Ukrayna’nın hücuma uğrama riski konusunda da en ateşli açıklamaların Ukrayna’dan değil, ABD’den geldiğini görüyoruz.
Kimileri, “Rusya, 2014’te Ukrayna’ya girdi. Artık de Ukrayna’ya saldırır”, halinde kıymetlendirme yapıyor. Lakin, bu teze karşı, şu konuları göz önünde bulundurmak lazım:
1- 2014’te Rusya idaresi, Ukrayna’da ihtilalin meydana gelmesinden, ülkede karmaşa ortamının olmasından (ve ihtilalin yasal olup olmadığı konusunda o esnada tartışmaların sürmesinden) yararlanmıştı. Şu anda Ukrayna’da hiç bir iç karışıklık, bulunmuyor.
2- 2014’te, Ukrayna’nın kâğıt üzerinde 170 bin civarında askeri vardı. Ancak fiilen savaşabilecek durumda olan asker sayısı, yalnızca 5 bin idi. Bu da, Rusya’nın hiç bir çatışmaya girmeden Kırım’ı ele geçirmesini sağlayan etkenlerden bir tanesiydi. Günümüzdeyse Ukrayna’nın, âlâ eğitim almış 255 bin askeri bulunuyor. Rusya’nın Ukrayna’ya müdahale etmesi halinde Rusya savaşı kazansa bile, Ukrayna Ordusu onu oldukça yıpratır. Yani, Rusya’nın da oldukça kaybı olur.
3- Rusya, 2014’te Kırım’ı ele geçirirken, Kırım’ın Ukrayna bünyesinde bir özerk bölge olmasından yararlandı ve Sırbistan bünyesinde bir özerk bölge iken Sırbistan’dan ayrılan Kosova örneği ile Kırım içinde paralellik kurdu (Putin’in Kırım’ın Rusya’ya kabulü merasiminde yaptığı konuşma, bu paralelliği somut biçimde kurmaktaydı). Milletlerarası kamuoyu bu formülü kabul etmese bile, Putin, Kırım’la ilgili icraatını bir ölçüde kitabına uydurmuş oldu. Ukrayna’nın öbür bölgeleri ise, direkt doğruya Kiev’e bağlı ve Rusya, buralara girmesi halinde, açık işgalci durumuna düşer (kitaba uydurma imkânı olmaz).
4- Kırım Yarımadası’nda nüfusun yarıdan fazlasının etnik Rus bulunmasına ve bunların değerli bir kısmının Rusya’ya takviye bulunmasına karşılık, Ukrayna’nın öbür bölgelerinde halkın eğilimi, daha farklı. O niçinle, o bölgelerde Rusya, yerli halktan takviye bulamaz. 2014te Ukrayna’nın farklı bölgelerinde Rus yanlısı lokal “halk cumhuriyetleri” ilan etme teşebbüsleri sırasında da, örneğin Harkov’un Kırım ile bir olmadığı görüldü. O periyotta, Kırım’la Donbas haricindeki bölgelerde, “halk cumhuriyeti” kurma teşebbüsleri, kısa müddette bastırılabildi (Harkov’un nüfusunun da değerli bir kısmı Rusya’ya sempati duysa bile, Rusya’ya bağlanma yanlısı değil).
Saydığımız bu etkenler, Ukrayna’ya açık bir müdahalenin Rusya için oldukça maliyetli olacağını, Rusya idaresinin bu biçimde bir yola “canı istediği zaman” başvuramayacağını gösteriyor. Ukrayna’ya baktığımız vakitse Ukrayna idaresi, ayrılıkçıların ardında Rusya olduğu sürece, o bölgeye direkt geniş çaplı bir harekât düzenlemeyi göze alamaz. Ukraynalı yetkililer de bunu açıkça söylüyor.
ABD’nin yeni idaresinin Rusya’yla açık uğraşa girdiği ve bu coğrafyanın önümüzdeki periyotta ABD ile Rusya içinde ağır bir güç çabasına sahne olacağı, bir gerçek. Bu çerçevede, bölge ülkelerinde bir tarafta ABD’nin, başka taraftaysa Rusya’nın desteklediği siyasi kümeler içinde uğraşların, birtakım ülkelerde siyasi karışıklıkların ve “renkli devrim” teşebbüslerinin uzunluk göstereceğini söyleyebiliriz. Fakat, üstte sıralanan etkenler çerçevesinde, yine edersek, Rusya’nın bir komşu ülkeyle açık sıcak savaşa gireceğini söylemek, telâşlı bir kıymetlendirme olur.
Deniz Berktay / Kiev
ALINTIDIR