Kemalist-Sosyalist birliği nasıl kuruldu
Bundan tam 60 yıl evvel, 20 Aralık 1961’de birinci sayısı yayımlanan Taraf, Türkiye’nin siyasal tarihine damgasını vuran ve aktif bir rol oynayan bir yayın organı oldu.
Şayet bugün milyonlarca yurttaş Nâzım Hikmet’in şiirlerini özgürce okuyabiliyorsa, “Kurtuluş Savaşı Destanı” ve başka yapıtlarını kitaplığına koyabiliyorsa, bunu, Doğan Avcıoğlu idaresinde çıkan Taraf mecmuasına borçluyuz!
Yön’ün 20 Kasım 1964 tarihindeki 86. sayısında, birinci defa bir Türk aydınının, gazeteci-yazar İlhami Shalbukil’ın Moskova’da Nâzım Hikmet‘in mezarının başında fotoğrafı yayımlanır: Fotoğrafın yanında, Shalbukil’ın “Bir Türk şairinin ölümü” başlıklı yazısı vardır. Fotoğraf ve yazı bir dönüm noktasıdır. Mecmua hakkında “komünizm propagandası” sebebi öne sürülerek dava açılır.
Ve gerisi gelecektir. İlhan Selçuk, Nâzım’ın “Kurtuluş Savaşı Destanı”nın kitap olarak yayımlanmasını önerir. “Destan”, İstikamet yayınlarından çıkar, büyük yankı yaratır, Taraf yöneticileri hakkında dava açılır, sonunda aklanırlar.
1938’de karar giydikten daha sonra yasaklanan, şiirleri el yazısı ile çoğaltılarak elden ele dolaştırılan, 1930’larda doldurulan plakları gizlice dinlenen Nâzım Hikmet, Taraf yardımıyla, fakat 1965 yılında Türkiye halkıyla buluşacaktır.
BİR DÖNÜM NOKTASI
1960-71 devri, Türkiye sosyalist hareketinin tarihli en kıymetli dönüm noktalarından biridir. 1951 tevkifatıyla TKP’ye ağır bir darbe indirilmiş ve emekçi sınıfının mahallî örgütlenmesinin her türlü imkanı ortadan kaldırılmıştır.
Sosyalist hareket, Hikmet Kıvılcımlı’nın kısa süren Vatan Partisi tecrübesi haricinde 10 yıllık bir partisizlik periyodu yaşadı. Geçmişin sosyalist birikim ve tecrübesi, örgütsel olarak genç jenerasyonlara taşınamadı. 1960’lı yılların genç devrimcisi her şeyi bir daha keşfetmek zorunda kaldı.
KEMALİST-SOSYALİST BİRLİĞİ
Doğan Avcıoğlu, Mümtaz Toplumsal ve Cemal Reşit Eyüboğlu’nun kurucusu oldukları Yön’ün birinci sayısı, “Aydınların Ortak Bildirisi” ile çıkar.
Siyasal tarihimize “Yön Bildirisi” olarak geçen bildirgeyi evvel 156 aydın imzalar, ondan sonrasında imza atanlarla bu sayı bin 42’ye ulaşır. İstikamet bildirisine imza atanlar Türkiye’nin seçkin Kemalist ve Sosyalist aydınlarıdır. Bildiriyi imzalayan aydınların kimileri şunlardır:
Muammer Aksoy, Melih Cevdet Anday, Ceyhun Atuf Kansu, Deniz Baykal, Alev Coşkun, Oktay Ekşi, Suphi Karaman, Sami Küçük, İlhan Selçuk, Mümtaz Shalbukil, Muzaffer Erdost, Turan Güneş, İlhami Shalbukil, Abdi İpekçi, Mehmet Ali Kışlalı, Fethi Naci, Vala Nurettin, Nimet Arzık, Attila İlhan, Halit Refiğ, Vahap Erdoğdu, Enver Ziya Karal, Mustafa Özyürek, Onur Öymen, Korkut Boratav, Taner Timur…
“SAVAŞIN TOPÇU ATIŞI”
Muzaffer Ayhan Kara’nın “Yön’ün ihtilali, İhtilalin yönü” isimli kitabı, Yön-Devrim çizgisi üzerine yazılmış en doyurucu çalışmalardan biridir. (Cumhuriyet Kitapları, 2. Baskı, 2008) Bu kitaba yazdığı önsözde İlhan Selçuk, Yön’ü şöyleki tanım eder: “Yön, sosyalizmin Atatürkçü Türkiye’nin şartlarına göre nasıl hayata geçirilebileceğini araştırıyordu; bu yönelişe Ulusal Demokratik İhtilal demek tahminen daha yanlışsız olabilir.”
Aralık 1961’den Haziran 1967’ye kadar yayımını sürdüren Taraf, 27 Mayıs İhtilali daha sonrasında aydınların “Kemalist-Sosyalist ittifakı” üzeredir. İstikamet bildirisine ise 27 Mayıs daha sonrası birinci ulusal demokratik ihtilal programı demek yanlış olmaz.
Yalçın Küçük Yön’ü “bir savaşın topçu atışı dönemi”ne benzetir. Küçük’e bakılırsa Yön’ü izleyecek olan İhtilal de savaşın “tank savaşı aşamaları” olacaktır.
Doğan Avcıoğlu, Taraf kapanıp İhtilal çıkana kadar geçen vakitte (Haziran 1967 -Ekim 1969) “Türkiye’nin Düzeni” kitabını muharrir. Kitap 1969’da Yunus Nadi Ödülü’nü kazanır.
THKO VE THKP-C’Yİ ETKİLEDİ
“Türkiye’nin Nizamı kitabını okumayan bir subayı hayli eksik bulurum” kelamı lisanlardan düşmeyen, devrin Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Faruk Gürler, bir-iki yıl daha sonra, ordu ortasında Kemalist ve sosyalist subaylara karşı büyük bir tasfiye olan 12 Mart Muhtırası’na imza atacaktır!
“Türkiye’nin Düzeni” sırf subaylar içinde fazlaca okunmakla kalmaz, 12 Mart 71 darbesinden daha sonra THKO ve THKP-C davalarının savunmalarını da büyük ölçüde etkileyecektir.
İSTİKAMET BİLDİRİSİ
Yakın siyasal tarihimize “Yön Bildirisi” olarak geçen “Aydınların Ortak Bildirisi”ni özetle şöylekidir:
“Türk halkının, hayli çeşit iktisadi, siyasi ve toplumsal sorunlar ortasında, kendisini bütün hasretlerine kavuşturacak bir istikamet aramakta olduğu bu günlerde, toplum hayatının çeşitli kısımlarında bakılırsav almış olan bizler, altına imzalarımızı attığımız bu bildiri ile ortak hedeflerimizi açıklamayı hakikat bulduk. bu biçimde bir bildirinin sıkıntımızı çözmekte faydalı olabilecek olumlu tartışmalara yol açacağını düşünüyoruz.
Atatürk devrimleriyle maksat edinilen çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmanın, eğitim davasını sonuçlandırmanın, Türk demokrasisini yaşatmanın, toplumsal adaleti gerçekleştirmenin ve demokrasi rejimini sağlam temeller üzerine oturtmanın, lakin iktisadi alanda süratle kalkınmakta, yani ulusal istihsal düzeyini süratle yükseltmekte göstereceğimiz muvaffakiyete bağlı olduğuna inanıyoruz.
Bugün Türk toplumuna istikamet verebilmek durumunda bulunan öğretmen, muharrir, siyasetçi, sendikacı, müteşebbis ve yönetimci üzere kimselerin, muhakkak bir kalkınma ideolojisinin ana çizgileri üzerinde muahedeye varmalarını mecburî sayıyoruz…
İşin dokunaklı tarafı, Türkiye’nin yazgısına hâkim olabilecek durumda bulunan etraflarda, karşı karşıya bulunduğumuz çetin problemlerin şuuruna çabucak hemen varılmamış olmasıdır. Bu çevrelerce benimsenen ve uygulanabilecek olan bir kalkınma ideolojisi yoktur. Kalkınmanın manası bütün genişliği ile anlaşılamamıştır. Esaslı ıslahatlara girişmeden kalkınmanın başarılamayacağı ve buna karşılık kalkınma kararında toplum nizamına, insan davranışlarına birtakım değişikliklerin geleceği unutulmaktadır. Bu yüzden hem kalkınma istenmekte, tıpkı vakitte esaslı ıslahatlara karşı konulmakta ve yeni davranışlar yadırganıp kötülenmektedir.
Kalkınma ideolojimizin hareket noktaları olarak, bütün imkânlarımızı harekete geçirmeyi, yatırımları süratle artırmayı, iktisadi hayata bütünüyle planlamayı, kütleleri toplumsal adalete kavuşturmayı, istismarı kaldırmayı ve demokrasiyi kütlelere mal etmeyi mecburî sayıyoruz. Varmak istediğimiz bu maksatlara yeni bir devletçilik anlayışıyla erişebileceğimize inanıyoruz. Türkiye’nin iktisadi ömründe özel teşebbüsü ve devlet teşebbüsünü birlikte yaşatan karma bir sistem kalacaktır.
Lakin yük merkezi özel teşebbüs olan bir iktisadi sistemin, bugünkü yapısıyla Türkiye’yi, süratle ve toplumsal adalet ortasında çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırabileceğini sanmıyoruz. İktisat ilminin ve tarihin ışığında, inanıyoruz ki, özel teşebbüse dayanan kalkınma yavaştır, ıstıraplıdır, israflıdır ve toplumsal adaletle bağdaşması, az gelişmiş bir memlekette, imkânsızdır. bu biçimde bir kalkınma, siyaseti geniş ölüde iktisadi güce tabi kılması yüzünden, demokratik de değildir. Bu sebepledir ki, günümüzün gerçeklerine uygun yeni bir devletçilik anlayışına Türkiye için zorunlu sayıyoruz. Ayrıyeten, özel teşebbüsün kesinlikle verimli, devlet teşebbüsünün de kesinlikle verimsiz olduğu halindeki yaygın fikrin, sağlam kanıtlara dayanmayan ve geniş bir propaganda ile beslenen bir inanç olduğunu belirtmekte yarar görüyoruz.(…)
Bir grup devlet işletmelerinin verimsiz kalış sebeplerini, devletçilikte değil tersine kâfi derecede devletçi olmayışımızda ve devletçiliği sistemli bir biçimde uygulayamayışımızda aramak gerektiğine inanıyoruz.
Yeni devletçiliği, üstte belirttiğimiz gayelere erişmek için kesinlikle başvurulması gereken şuurlu müdahalesi biçiminde anlıyoruz.
(…) Devletçilik hem de gelir dağılımındaki adaletsizlikleri gidermek, toplumsal güvenliği gerçekleştirmek, müstahsil ve müstehlikin mutavassıt bir zümre tarafınca ezilmesini önlemek, bölgeler içindeki dengesizlikleri ortadan kaldırmaya çalışmak için de en elverişli sistemdir.
Devletçilik, demokratik rejimin yalnızca bir biçimden ibaret kalmasını önleyip, demokrasinin kütlelere mal olmasını sağlayacak temel müdahale vasıtadır. Planlı bir eğitim seferberliğine girişmek, Köy Enstitüleri ile açılan yolu genişletmek, milyonlarca personel çocuğunu eğitim alanında ve memleket yönetiminde herkesi eşit imkânlara kavuşturmak, yetişkinlerin eğitimi yoluyla kütlelere yükselme fırsatı hazırlamak fakat şuurlu bir devletçilikle mümkündür.
Sendikaların kuvvetlendirilmesi, ağanın yerini teşkilatlanmış çiftçinin ve kooperatifin almasını sağlayacak biçimde toprak ıslahatının gerçekleştirilmesi çağdaş devletçiliğin ödevidir ve bunlar fakat devlet müdahalesiyle başarılabilir.
Varmak istediğimiz hedeflerin şu yahut bu noktası tartışma konusu edilebilir. Bu bildirinin yayınlanmasındaki niyet da bu çeşit tartışmalara yol açmaktır. Bugün ortasında bulunduğumuz buhranlardan kurtulmanın birinci kuralını, Türk toplumunun çeşitli bölümlerinde vazife almış olanların ve millet bahtına hâkim olabilecek mevkilere gelmiş bulunanların, fikirlerini açıkça ortaya koyarak, bir temel kalkınma ideolojisi etrafında birleşmelerinde görüyoruz.”
Hikmet Çiçek
ALINTIDIR
Bundan tam 60 yıl evvel, 20 Aralık 1961’de birinci sayısı yayımlanan Taraf, Türkiye’nin siyasal tarihine damgasını vuran ve aktif bir rol oynayan bir yayın organı oldu.
Şayet bugün milyonlarca yurttaş Nâzım Hikmet’in şiirlerini özgürce okuyabiliyorsa, “Kurtuluş Savaşı Destanı” ve başka yapıtlarını kitaplığına koyabiliyorsa, bunu, Doğan Avcıoğlu idaresinde çıkan Taraf mecmuasına borçluyuz!
Yön’ün 20 Kasım 1964 tarihindeki 86. sayısında, birinci defa bir Türk aydınının, gazeteci-yazar İlhami Shalbukil’ın Moskova’da Nâzım Hikmet‘in mezarının başında fotoğrafı yayımlanır: Fotoğrafın yanında, Shalbukil’ın “Bir Türk şairinin ölümü” başlıklı yazısı vardır. Fotoğraf ve yazı bir dönüm noktasıdır. Mecmua hakkında “komünizm propagandası” sebebi öne sürülerek dava açılır.
Ve gerisi gelecektir. İlhan Selçuk, Nâzım’ın “Kurtuluş Savaşı Destanı”nın kitap olarak yayımlanmasını önerir. “Destan”, İstikamet yayınlarından çıkar, büyük yankı yaratır, Taraf yöneticileri hakkında dava açılır, sonunda aklanırlar.
1938’de karar giydikten daha sonra yasaklanan, şiirleri el yazısı ile çoğaltılarak elden ele dolaştırılan, 1930’larda doldurulan plakları gizlice dinlenen Nâzım Hikmet, Taraf yardımıyla, fakat 1965 yılında Türkiye halkıyla buluşacaktır.
BİR DÖNÜM NOKTASI
1960-71 devri, Türkiye sosyalist hareketinin tarihli en kıymetli dönüm noktalarından biridir. 1951 tevkifatıyla TKP’ye ağır bir darbe indirilmiş ve emekçi sınıfının mahallî örgütlenmesinin her türlü imkanı ortadan kaldırılmıştır.
Sosyalist hareket, Hikmet Kıvılcımlı’nın kısa süren Vatan Partisi tecrübesi haricinde 10 yıllık bir partisizlik periyodu yaşadı. Geçmişin sosyalist birikim ve tecrübesi, örgütsel olarak genç jenerasyonlara taşınamadı. 1960’lı yılların genç devrimcisi her şeyi bir daha keşfetmek zorunda kaldı.
KEMALİST-SOSYALİST BİRLİĞİ
Doğan Avcıoğlu, Mümtaz Toplumsal ve Cemal Reşit Eyüboğlu’nun kurucusu oldukları Yön’ün birinci sayısı, “Aydınların Ortak Bildirisi” ile çıkar.
Siyasal tarihimize “Yön Bildirisi” olarak geçen bildirgeyi evvel 156 aydın imzalar, ondan sonrasında imza atanlarla bu sayı bin 42’ye ulaşır. İstikamet bildirisine imza atanlar Türkiye’nin seçkin Kemalist ve Sosyalist aydınlarıdır. Bildiriyi imzalayan aydınların kimileri şunlardır:
Muammer Aksoy, Melih Cevdet Anday, Ceyhun Atuf Kansu, Deniz Baykal, Alev Coşkun, Oktay Ekşi, Suphi Karaman, Sami Küçük, İlhan Selçuk, Mümtaz Shalbukil, Muzaffer Erdost, Turan Güneş, İlhami Shalbukil, Abdi İpekçi, Mehmet Ali Kışlalı, Fethi Naci, Vala Nurettin, Nimet Arzık, Attila İlhan, Halit Refiğ, Vahap Erdoğdu, Enver Ziya Karal, Mustafa Özyürek, Onur Öymen, Korkut Boratav, Taner Timur…
“SAVAŞIN TOPÇU ATIŞI”
Muzaffer Ayhan Kara’nın “Yön’ün ihtilali, İhtilalin yönü” isimli kitabı, Yön-Devrim çizgisi üzerine yazılmış en doyurucu çalışmalardan biridir. (Cumhuriyet Kitapları, 2. Baskı, 2008) Bu kitaba yazdığı önsözde İlhan Selçuk, Yön’ü şöyleki tanım eder: “Yön, sosyalizmin Atatürkçü Türkiye’nin şartlarına göre nasıl hayata geçirilebileceğini araştırıyordu; bu yönelişe Ulusal Demokratik İhtilal demek tahminen daha yanlışsız olabilir.”
Aralık 1961’den Haziran 1967’ye kadar yayımını sürdüren Taraf, 27 Mayıs İhtilali daha sonrasında aydınların “Kemalist-Sosyalist ittifakı” üzeredir. İstikamet bildirisine ise 27 Mayıs daha sonrası birinci ulusal demokratik ihtilal programı demek yanlış olmaz.
Yalçın Küçük Yön’ü “bir savaşın topçu atışı dönemi”ne benzetir. Küçük’e bakılırsa Yön’ü izleyecek olan İhtilal de savaşın “tank savaşı aşamaları” olacaktır.
Doğan Avcıoğlu, Taraf kapanıp İhtilal çıkana kadar geçen vakitte (Haziran 1967 -Ekim 1969) “Türkiye’nin Düzeni” kitabını muharrir. Kitap 1969’da Yunus Nadi Ödülü’nü kazanır.
THKO VE THKP-C’Yİ ETKİLEDİ
“Türkiye’nin Nizamı kitabını okumayan bir subayı hayli eksik bulurum” kelamı lisanlardan düşmeyen, devrin Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Faruk Gürler, bir-iki yıl daha sonra, ordu ortasında Kemalist ve sosyalist subaylara karşı büyük bir tasfiye olan 12 Mart Muhtırası’na imza atacaktır!
“Türkiye’nin Düzeni” sırf subaylar içinde fazlaca okunmakla kalmaz, 12 Mart 71 darbesinden daha sonra THKO ve THKP-C davalarının savunmalarını da büyük ölçüde etkileyecektir.
İSTİKAMET BİLDİRİSİ
Yakın siyasal tarihimize “Yön Bildirisi” olarak geçen “Aydınların Ortak Bildirisi”ni özetle şöylekidir:
“Türk halkının, hayli çeşit iktisadi, siyasi ve toplumsal sorunlar ortasında, kendisini bütün hasretlerine kavuşturacak bir istikamet aramakta olduğu bu günlerde, toplum hayatının çeşitli kısımlarında bakılırsav almış olan bizler, altına imzalarımızı attığımız bu bildiri ile ortak hedeflerimizi açıklamayı hakikat bulduk. bu biçimde bir bildirinin sıkıntımızı çözmekte faydalı olabilecek olumlu tartışmalara yol açacağını düşünüyoruz.
Atatürk devrimleriyle maksat edinilen çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmanın, eğitim davasını sonuçlandırmanın, Türk demokrasisini yaşatmanın, toplumsal adaleti gerçekleştirmenin ve demokrasi rejimini sağlam temeller üzerine oturtmanın, lakin iktisadi alanda süratle kalkınmakta, yani ulusal istihsal düzeyini süratle yükseltmekte göstereceğimiz muvaffakiyete bağlı olduğuna inanıyoruz.
Bugün Türk toplumuna istikamet verebilmek durumunda bulunan öğretmen, muharrir, siyasetçi, sendikacı, müteşebbis ve yönetimci üzere kimselerin, muhakkak bir kalkınma ideolojisinin ana çizgileri üzerinde muahedeye varmalarını mecburî sayıyoruz…
İşin dokunaklı tarafı, Türkiye’nin yazgısına hâkim olabilecek durumda bulunan etraflarda, karşı karşıya bulunduğumuz çetin problemlerin şuuruna çabucak hemen varılmamış olmasıdır. Bu çevrelerce benimsenen ve uygulanabilecek olan bir kalkınma ideolojisi yoktur. Kalkınmanın manası bütün genişliği ile anlaşılamamıştır. Esaslı ıslahatlara girişmeden kalkınmanın başarılamayacağı ve buna karşılık kalkınma kararında toplum nizamına, insan davranışlarına birtakım değişikliklerin geleceği unutulmaktadır. Bu yüzden hem kalkınma istenmekte, tıpkı vakitte esaslı ıslahatlara karşı konulmakta ve yeni davranışlar yadırganıp kötülenmektedir.
Kalkınma ideolojimizin hareket noktaları olarak, bütün imkânlarımızı harekete geçirmeyi, yatırımları süratle artırmayı, iktisadi hayata bütünüyle planlamayı, kütleleri toplumsal adalete kavuşturmayı, istismarı kaldırmayı ve demokrasiyi kütlelere mal etmeyi mecburî sayıyoruz. Varmak istediğimiz bu maksatlara yeni bir devletçilik anlayışıyla erişebileceğimize inanıyoruz. Türkiye’nin iktisadi ömründe özel teşebbüsü ve devlet teşebbüsünü birlikte yaşatan karma bir sistem kalacaktır.
Lakin yük merkezi özel teşebbüs olan bir iktisadi sistemin, bugünkü yapısıyla Türkiye’yi, süratle ve toplumsal adalet ortasında çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırabileceğini sanmıyoruz. İktisat ilminin ve tarihin ışığında, inanıyoruz ki, özel teşebbüse dayanan kalkınma yavaştır, ıstıraplıdır, israflıdır ve toplumsal adaletle bağdaşması, az gelişmiş bir memlekette, imkânsızdır. bu biçimde bir kalkınma, siyaseti geniş ölüde iktisadi güce tabi kılması yüzünden, demokratik de değildir. Bu sebepledir ki, günümüzün gerçeklerine uygun yeni bir devletçilik anlayışına Türkiye için zorunlu sayıyoruz. Ayrıyeten, özel teşebbüsün kesinlikle verimli, devlet teşebbüsünün de kesinlikle verimsiz olduğu halindeki yaygın fikrin, sağlam kanıtlara dayanmayan ve geniş bir propaganda ile beslenen bir inanç olduğunu belirtmekte yarar görüyoruz.(…)
Bir grup devlet işletmelerinin verimsiz kalış sebeplerini, devletçilikte değil tersine kâfi derecede devletçi olmayışımızda ve devletçiliği sistemli bir biçimde uygulayamayışımızda aramak gerektiğine inanıyoruz.
Yeni devletçiliği, üstte belirttiğimiz gayelere erişmek için kesinlikle başvurulması gereken şuurlu müdahalesi biçiminde anlıyoruz.
(…) Devletçilik hem de gelir dağılımındaki adaletsizlikleri gidermek, toplumsal güvenliği gerçekleştirmek, müstahsil ve müstehlikin mutavassıt bir zümre tarafınca ezilmesini önlemek, bölgeler içindeki dengesizlikleri ortadan kaldırmaya çalışmak için de en elverişli sistemdir.
Devletçilik, demokratik rejimin yalnızca bir biçimden ibaret kalmasını önleyip, demokrasinin kütlelere mal olmasını sağlayacak temel müdahale vasıtadır. Planlı bir eğitim seferberliğine girişmek, Köy Enstitüleri ile açılan yolu genişletmek, milyonlarca personel çocuğunu eğitim alanında ve memleket yönetiminde herkesi eşit imkânlara kavuşturmak, yetişkinlerin eğitimi yoluyla kütlelere yükselme fırsatı hazırlamak fakat şuurlu bir devletçilikle mümkündür.
Sendikaların kuvvetlendirilmesi, ağanın yerini teşkilatlanmış çiftçinin ve kooperatifin almasını sağlayacak biçimde toprak ıslahatının gerçekleştirilmesi çağdaş devletçiliğin ödevidir ve bunlar fakat devlet müdahalesiyle başarılabilir.
Varmak istediğimiz hedeflerin şu yahut bu noktası tartışma konusu edilebilir. Bu bildirinin yayınlanmasındaki niyet da bu çeşit tartışmalara yol açmaktır. Bugün ortasında bulunduğumuz buhranlardan kurtulmanın birinci kuralını, Türk toplumunun çeşitli bölümlerinde vazife almış olanların ve millet bahtına hâkim olabilecek mevkilere gelmiş bulunanların, fikirlerini açıkça ortaya koyarak, bir temel kalkınma ideolojisi etrafında birleşmelerinde görüyoruz.”
Hikmet Çiçek
ALINTIDIR