Sesin Üretimi
Teneffüsün temel fonksiyonu organizmanın yaşamsal oksijen ihtiyacını sağlamaktır. Yaşamsal fonksiyonunun yanı sıra ses üretimi için gereken enerjiyi sağlamak başka değerli bir işlevidir. Teneffüs sırasında trakea (soluk borusu) yoluyla akciğerlerden gırtlağa gerçek hava akışı olur, bu hava ses tellerini titreştirir ve ses üretilir. Bu ses üretimine fonasyon denir. Ses tellerinin fonasyon sırasında santral hudut sistemi tarafınca farklı frekanslara nazaran ayarlanması ve muhakkak kuvvetteki soluk basıncının tesiriyle ses üretimi gerçekleşir. Bu hava akımı her oluştuğunda ses üretimi olmak zorunda değildir. Hava akımı oluşurken muhakkak mahzurlara çarpması ile ses oluşmaktadır. Hava akımı sırasında ses telleri kapanırsa, ses telleri titreşir ve ses üretilir.
Olağan ses kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin misal yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere nazaran benzeri ve bağlantısına uygun sestir.
Kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin misal yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere bakılırsa farklılaşmaya başladığı durumlarda ses bozukluğu ortaya çıkar. Yapısal, işlevsel ya da her iki sebeple birden konuşucunun gırtlak düzeneğinin ses talebini karşılayamaması ses bozukluğunu akla getirmelidir.
Ses bozuklukları, organik, ruhsal, nörojenik, işlevsel olmak üzere dört farklı niçinden oluşmaktadır. Çıkardığımız sesin kalitesi, ses tellerinin ne kadar rahat (ya da eforla) hareket ettiğiyle yakından bağlantılıdır. Ses telleri senkronize bir biçimde titreşirse, çıkan ses de kulağa beğenilen gelir. Lakin sert bir biçimde, zorlanarak bir ortaya gelirse, çıkan ses beğenilen olmamakla kalmaz, ses telleri kalıcı bir biçimde hasar bakılırsabilir.
On günü aşkın bir müddetdir soğuk algınlığı ya da alerji üzere bir sebebe bağlı olmaksızın ses kısıklığı, seste değişiklik ya da gırtlakta rahatsızlık hissi yaşamaktaysanız en kısa vakitte bir Kulak-Burun-Boğaz Tabibine başvurmalısınız. Hekiminiz, sorunun tahlili için bir Lisan ve Konuşma Terapistinin profesyonel yardımına muhtaçlık duyup duymayacağınızı belirleyecektir.
Nodüller ve Polipler: Nodüller ve polipler ses tellerinin orta kısmında oluşan ve en sık görülen, düzgün huylu oluşumlardır. Nodüller, ses telleri üzerinde oluşmuş nasırımsı yapılardır. Polipler, nodüllere nazaran içi sıvı dolu oluşumlardır. Görünmez kan damarları tarafınca beslenebilir. Boğuk ses, zorlamalı ses ve çabuk yorulma hem nodülün birebir vakitte polipin tipik belirtilerdir. Hem nodül tıpkı vakitte polip konuşma yada müzik söyleme sırasında oluşan ses teli travmasına bağlı olarak oluşmaktadır. Sigara ve alkol kullanması, kafein, alerji, reflü, ziyanlı kimyasallara maruz kalma üzere faktörler de nodül ve polip oluşumunda tesirli olmaktadır. Tedavide hijyen tekliflerine ek olarak ses terapisi birinci basamaktır. Düzelmeyen olaylarda cerrahi prosedürler kullanılmaktadır.
Kistler: Ses tellerinde oluşan kistler, bedenin rastgele bir yerinde oluşan kistlerle birebirdir. İçi sıvı dolu ve deri tarafınca sarmalanmış keseler halindedirler. Tek taraflı kistler ses tellerinin en çok titreşime giren orta bölgesinde görülürler. Ses teli kistlerinin gerçek sebebi tam olarak bilinmemektedir. Tedavisi cerrahi yol ile olmaktadır. Cerrahhi müdahaleden daha sonra ise ses terapisi uygulanmaktadır.
Kas Tansiyon Disfonisi: Bir yada birkaç kasın fazla kullanılması kararı seste yorgunluk ve rahatsızlık hissedilmesidir. Tek başına ortaya çıksa da kimi durumlarda organik problemlere eşlik edebilmektedir. sebebi gırtlak kaslarında görülen çok aktivitedir. Ses terapisi tercih edilen sağaltım tekniğidir. Gırtlak masajı ve yumuşak fonasyon tesirli olan sistemlerdir.
Ses Teli Felci: Ses teli felci, ses tellerine giden bir ya da birkaç sonun zayıf çalışması ve ses tellerinin hareket edememesi durumudur. Çok az olarak ses tellerinin açılmadığı görülmektedir. Bu durumda hastanın teneffüsü zorlaşmaktadır. Ses teli felcinin sebebi bir hayli şeye bağlı olabilir. En sık rastlanılan sebep grip ya da üst teneffüs yolu enfeksiyonlarıdır. Öteki sebepler ise cerrahi teşebbüsler (göğüs, boyun ya da omuz), kalp meseleleri ve nadiren tümör ya da beyin hasarlarıdır. Ses tellerinin kapanma kalitesini arttırmak için ses terapisi yapılır. Kâfi olmadığı durumlarda cerrahi müdahale uygulanır.
Reinke Ödemi (Polipoid Dejenerasyon): Ses telleri boyunca görülen balon üzere şişliklerdir. Çok düşük perdeden (özellikle bayanlarda) konuşma belirtisidir. Sesini fazla kullanan sigara kullanan, çok alkol alan yahut reflüsü olan bireylerde görülmektedir. Tedavi hastanın gereksinimine ve sorunun dercesine nazaran yapılmaktadır. Şayet şişlik hava yolunu kapayacak seviyede ise bu biçimde cerrahi müdahale gerekmektedir. Şayet şişlik hafifçese bu biçimde birinci olarak ses terapisi tercih edilmektedir.
Püberfoni (Mutasyonel Falsetto): Ergenlik devrinden daha sonra organik bir niçine bağlı olmaksızın ergenlik periyoduna ilişkin sesi kullanmada ısrar etme durumudur. İnce sesini kullanan erkeklerde daha fazlaca görülmektedir. kimi vakit, çocuk sesi üzere sesini yüksek perdeden kullanan bayanlarda da görülmektedir. sebebi bilinmemektedir. Tedavisi ses terapisi ile mümkündür.
Sulkus Vokalis: Ses teli dokusu boyunca görülen oluklardır. Tiz ses ve seste güçsüzlük, yorgunluk üzere bozukluklara niye olmaktadır. Sulkus birtakım olaylarda, kist alındığı durumlarda görülmektedir kimi vakit de doğuştan olabilmektedir. Ses terapisi kimi belirtilerin ortadan kalkmasına yardımcı olsa da sıklıkla cerrahi müdahale gerekmektedir.
Granülomlar: Çoğunlukla ses tellerinin art kısmında oluşan damarlı dokulardır. Mide asidinin gırtlağın art kısmını tahriş etmesi kararı oluşmaktadır. Ayrıyeten düşük perdede ses üretimi, gırtlağın art kısmının çok kullanması, tüberküloz, ya da HIV+ üzere biroldukca hastalıklara bağlı olarak da oluşabilmektedir. Tedavinin kıymetli kısmını reflü tedavisi oluşturmaktadır. Şayet lezyon fazlaca büyükse ve ilaç tedavisine cevap alınamıyorsa cerrahi, ses terapisi ya da her ikisi bir arada yapılabilir.
Spazmodik Disfoni: Ses telleri konuşma sırasında sistemsiz kasılarak sesin apansız kesilmesine niye olmaktadır. SD’de ses etkilenirken, öksürme, gülme üzere vejetatif fonksiyonlar ve hatta müzik söyleme bile olağan olabilir. niçini tam olarak bilinmemektedir. Tedavi sistemi az ölçüde tek ya da çift ses teline ya da onlara yakın olan kaslara “botulinum toksin” (botoks) enjeksiyonu yapılmasıdır. Bu enjeksiyonlar yardımıyla, tedavi edilen ses teli güçsüzleştirilmiş ve kasılmalarda azalmış olmaktadır.
Hemoraji: Ses telleri dokusunun ortasında olan kanamalardır. Oluşum niçinlerinden biri çok yüksek ses kullanmasıdır (mesela bağırmak). Öbür sesi berbat kullanım şartları ses tellerinde damar çatlamalarına niye olabilir. Tedavisi oluş sebebine bakılırsa değişmektedir. Şayet kanama yeni ve yaygın ise, birkaç gün ya da birkaç hafta büsbütün ses istirahati ya da kanın emilmesi için ilaç tedavisi düzenlenebilmektedir. Gerekirse cerrahi müdahale gerçekleştirilmektedir.
Ses kısıklığı: Ses kısıklığı sesinizin tam yahut kısmi kaybını içeren bir durumdur. Bu durumda kişi; daha ince, daha kaba, çatallı, çabuk yorulan, daima kısılabilen, fısıltı halinde olan, hatta kimi enfeksiyonlarda hiç çıkmayan bir sese sahiptir.
Ses kısıklığının niçinlerinin esas sebepleri şunlardır:
Sesin makus ve yanlış kullanması (Aşırı konuşma ya da bağırma, sigara, çok alkol ve kafein tüketimi, kirli havaya maruz kalma)
Larenjit (Bakteriyel, viral yahut fungal)
Boğaz reflüsü
Ses tellerinde kalınlaşma
Ses tellerinde nodül yahut polip
Nörolojik Bozukluklar (Örneğin: Multipl Skleroz, Parkinson Hastalığı)
Boyun yahut göğüs cerrahisi daha sonrası laringeal hudut faydalanması
Kimi ruhsal sıkıntılar
Ses teli felci
Gırtlak kanseri
Ses kısıklığı en hayli kimlerde görülür ve belirtileri nelerdir?
Aşağıdaki faktörler ses kısıklığı ihtimalini arttırır:
Gırtlak yahut etrafında cerrahi
Sesin çok kullanılması
Anksiyete bozukluğu
Gırtlak kanseri için yüksek risk taşıyan, sigara üzere ses telleri makûs etkileyen alışkanlıklara sahip olmak
Ses kısıklığı belirtileri nelerdir?
Şayet aşağıdaki belirtilerden rastgele birine sahipseniz ses kısıklığı sıkıntınız olma ihtimali yüksektir:
Konuşamama ya da fısıltıyla konuşabilme
Ses tellerinin kasılması
Boğaz ağrısı
Yutma kuvvetliğü
Ses teli iltihabı genel olarak ilaç ile tedavi edilir.
Ses teli felçleri kimi vakit tümör üzere hastalıklara kimi vakit de guatr ameliyatlarına bağlı olmaktadır. Şayet ses kısıklığı tümöre bağlıysa ilgili organın tedavisi gerekir.
Guatr ameliyatı sırasında kimi vakit ses teli hududu kesilebilir. Bu durumda birtakım hudut ve kas ameliyatları yapılabilmektedir.
Boğaz reflüsünden kaynaklanan ses kısıklığında hem ilaç tedavisi uygulanır, tıpkı vakitte hastaya beslenme başta olmak üzere kimi alışkanlıklarına dikkat etmesi önerilir.
Şayet ses kısıklığı gırtlağın makus huylu bir tümörüne bağlıysa hasta ameliyatla tedavi edilir. Bu ameliyatta tümörün yaygınlığına göre gırtlağın bir kısmı yahut tamamı çıkarılır. Ses işlevi bu ameliyattan kesinlikle etkilenir. Konuşma için kimi yardımcı formüller gerekebilir.
Ses kısıklığını önlemek için neler yapılabilir?
Ses kısıklığından korunmak için aşağıdaki adımları uygulanmalıdır:
Ses tellerinin yanlış ve çok kullanmasından kaçının.
Sigaradan ve sigara içenlerden uzak durun.
Alkol ve kafein tüketimini sınırlayın.
Şayet sesinizi hayli fazla kullanmak zorunda olduğunuz bir işte (ses sanatçılığı, öğretmenlik gibi) çalışıyorsanız, bir ses terapistinden ses kullanım teknikleri konusunda yardım alın.
Ses kısıklığı düzelene kadar mümkün olduğunca telefonla konuşmayın.
Klimadan uzak durun.
Tozlu ya da kimyasal kokuların olduğu alanları uygunca havalandırın.
Bir bardak sıcak su içine, eczaniçin alabileceğiniz bir buğuyu koyup, ağzınızdan dersin nefes alıp vererek soluyun.
Ses kısıklığının bir hastalık değil bir belirti olduğunu unutmayın ve kendinizi uygun gözlemleyip, fark ettiğiniz belirtileri hekiminizle paylaşın.
Ses bozukluğuna yol açan etmenler
Ses üretim düzeneğini etkileyecek, ses bozukluğuna niye olacak etmenler hayli çeşitlidir. Ses suiistimalli konuşma alışkanlıkları (yüksek sesle konuşmak, bağırmak, sık sık boğaz temizlemek vb.), tıbbi sebepler (gırtlağın alınması, tiroid ameliyati, entübasyon, kalp ameliyatı vb.), kronik hastalıklar (solunum sorunları, hormonal meseleler, mide sıkıntıları, alerji vb.), alışkanlıklar (alkol, sigara tüketimi) ya da nörolojik bozukluklar ses bozukluklarının en kıymetli niçinleridir.
Ses bozukluklarının tedavisi/terapisi
Ses bozukluğu yaşandığında evvela doktor muayenesi gerekmektedir. Tabip, sizlere teşhiste yardımcı olacaktır ve tıbbi tedavi gerektiğinde uygulayacaktır ya da ses terapisi gerektiğinde sizi bir lisan ve konuşma terapistine yönlendirecektir; zira kimi ses hastalıklarının önlenmesi, düzelmesi ve bir daha oluşmaması için ses terapi tekniklerini lisan ve konuşma terapistleri uygulamaktadır.
Ses terapisi nedir?
Hastalara ses sistemlerini kullanarak mümkün olan en yeterli sesi nasıl üreteceklerini, ziyandan ya da hastalıktan nasıl geri döneceklerini ve nasıl korunacaklarını öğretmeyi amaçlayan ve ses üretim fizyolojisinin istikrarını teşvik eden, nefes uyumuna yardım eden, ses üretimi ve ses tellerinin sıhhati için gerekli uygun perde, yükseklik ve ses kalitesini sağlamaya yönelik idmanları içeren bir programdır. Sese ziyan verecek çevresel tesirlerin ve davranışların azaltılması ya da yok edilmesi ile birlikte sesin sağlıklı kalması için gerekli kullanım ve bakımın sağlanması için rehabilitasyon programının bir kesimi olarak gözetici bir yaklaşımdır. Hastalığa ve semptomlarına bakılırsa uygulanan terapi teknikleri değişmektedir.
Ses Sıhhatini Korumak Maksatlı Yapılabilecekler
• Gün içerisinde 8 – 10 bardak su tüketin.Yeterince su tüketmediğimizde her organımız üzere ses tellerimiz de muhtaçlığı olan nemi karşılayamaz. Ses telleri kuru olduğu vakit boğazdaki salgılar kalınlaşır, bu durumda boğaz temizleme ya da öksürme muhtaçlığı yaratır. Sabah uyandığınız vakit bir bardak, öğünler sırasında birer bardak, ortalarda birer bardak, yatmadan evvel bir bardak içebilirsiniz.
• Boğaz temizlemekten ve öksürmekten kaçının Boğaz temizlemek ve öksürmek ses tellerine ziyan verebilir. Bunun yerine güçlüce yutkunabilir ya da ufak ölçülerde sıvı alabilirsiniz. Boğaz temizleme ve öksürük altta yatan öbür bir sebepten (reflü gibi) kaynaklanabilir.
• Gece uykunuzu tam alın. Uykusuzluk ve yorgunluk ses kalitenizi olumsuz etkileyecektir.
• Mentollü/ naneli şeker, sakız, vb. tüketiminden kaçının. Bu tip tüketim unsurları boğazınızın ötürüsıyla ses tellerinizin kurumasına niye olur. Bu tüketim unsurları yerine sıvı tüketebilir yada boğaz pastili alabilirsiniz.
• Uzun cümleler kurarak konuşmayın. Kısa cümleler ile konuşmak, nefes takviyesini hakikat kullanmanızı ve daha rahat konuşmanızı sağlar.
• Yüksek ses ile konuşmaktan kaçının. Bağırmayın, çağırmayın, seslenmeyin! Gürültülü bir ortam (araba/ otobüs içi, alışveriş merkezleri, cadde, konser, parti, restaurant, oyun parkı, inşaat alanı, trafik, sınıfa karşı konuşmak, vb.) içerisinde bulunmak, öteki bir odada bulunan birine seslenmek sesimizi daha yüksek tondan ve perdeden kullanmamıza yol açar. Bunun kararında ses telleri ziyan görür. Topluluk önünde konuşacağınız vakit mikrofon kullanabilirsiniz. Diğer bir odada bulunan birine sesleneceğiniz vakit ıslık ya da zil çalmak üzere ses tellerinizi kullanmayacağınız aktivitelerde bulunabilirsiniz.
• Uzun müddet telefonda konuşmayın. Telefonda konuşurken karşı tarafa sesinizi duyurmak için yüksek ses ile konuşabilirsiniz. Yüksek ses ile konuşmanın ses tellerinize ziyan verebileceğini unutmayın.
• Kuru, dumanlı ve tozlu ortamlarda bulunmaktan kaçının. Bu tip ortamlar boğazınızın kurumasına ve tahriş bulunmasına sebep olur. Sigara içilmeyen ortamları tercih edin. Klimalı ortamlardan uzak durun. Ortamı nemlendirmek için çeşitli noktalara su dolu kaplar yerleştirebilirsiniz. Tozlu ortamlarda bulunmanız gerekiyorsa maske takabilirsiniz.
• Yorulduğunuzu hissettiğiniz vakit sesinizi kullanmaktan kaçının. Sesinizi kullanmaya devam ettiğiniz vakit ses tellerinize ziyan verebileceğinizi unutmayın.
• Mide ve/veya boğaz reflünüz ile ilgili olarak hekiminizin verdiği tekliflere kesinlikle uyun ve reflü yapan yiyecek-içeceklerden kaçının.Reflü ses tellerinizi olumsuz etkileyeceği için ses kaliteniz de etkilenecektir.
• Sesinizle ilgili 15 günden daha uzun müddet sorun yaşıyorsunuz en yakın kulak burun boğaz hekimine başvurun. 15 günden daha uzun süren ses kıçoğunluklarının altında bir sorun yatıyor olabilir.
Kaynakça
Acarlar, F., & Ege, P. Türkçe Kazanımda Kullanılan Fonolojik Süreçlerin İncelenmesi. Türk
Psikoloji Mecmuası, 38, 35-43. (1996).
Aksan, D. Türkiye Türkçesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Türk Lisan Kurumu Yayınları,
451. (1978).
Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
Real World (An Introduction to Linguistic).
Konrot, A., İrtibat, Lisan ve Konuşma Bozuklukları, Lisan ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan çocuklar. A. Ataman, (Ed.), Özel ihtiyaçlı
çocuklar ve özel eğitime girifl ortasında (263-289). Ankara: Gündüz E¤itim ve Yay. (2003).
Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Lisan ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
Topbaş, S., Türkçe Sesletim–Sesbilgisi Testi: Geçerlik-Güvenirlik ve Standardizasyon
Çalışması, Türk Psikoloji Mecmuası: 39-58, (Aralık, 2006).
Topbaş, S., Konuşma Lisanının Evrim Sürecinde İrtibat Dil-Konuşma İrtibatı, Lisan ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
Teneffüsün temel fonksiyonu organizmanın yaşamsal oksijen ihtiyacını sağlamaktır. Yaşamsal fonksiyonunun yanı sıra ses üretimi için gereken enerjiyi sağlamak başka değerli bir işlevidir. Teneffüs sırasında trakea (soluk borusu) yoluyla akciğerlerden gırtlağa gerçek hava akışı olur, bu hava ses tellerini titreştirir ve ses üretilir. Bu ses üretimine fonasyon denir. Ses tellerinin fonasyon sırasında santral hudut sistemi tarafınca farklı frekanslara nazaran ayarlanması ve muhakkak kuvvetteki soluk basıncının tesiriyle ses üretimi gerçekleşir. Bu hava akımı her oluştuğunda ses üretimi olmak zorunda değildir. Hava akımı oluşurken muhakkak mahzurlara çarpması ile ses oluşmaktadır. Hava akımı sırasında ses telleri kapanırsa, ses telleri titreşir ve ses üretilir.
Olağan ses kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin misal yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere nazaran benzeri ve bağlantısına uygun sestir.
Kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin misal yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere bakılırsa farklılaşmaya başladığı durumlarda ses bozukluğu ortaya çıkar. Yapısal, işlevsel ya da her iki sebeple birden konuşucunun gırtlak düzeneğinin ses talebini karşılayamaması ses bozukluğunu akla getirmelidir.
Ses bozuklukları, organik, ruhsal, nörojenik, işlevsel olmak üzere dört farklı niçinden oluşmaktadır. Çıkardığımız sesin kalitesi, ses tellerinin ne kadar rahat (ya da eforla) hareket ettiğiyle yakından bağlantılıdır. Ses telleri senkronize bir biçimde titreşirse, çıkan ses de kulağa beğenilen gelir. Lakin sert bir biçimde, zorlanarak bir ortaya gelirse, çıkan ses beğenilen olmamakla kalmaz, ses telleri kalıcı bir biçimde hasar bakılırsabilir.
On günü aşkın bir müddetdir soğuk algınlığı ya da alerji üzere bir sebebe bağlı olmaksızın ses kısıklığı, seste değişiklik ya da gırtlakta rahatsızlık hissi yaşamaktaysanız en kısa vakitte bir Kulak-Burun-Boğaz Tabibine başvurmalısınız. Hekiminiz, sorunun tahlili için bir Lisan ve Konuşma Terapistinin profesyonel yardımına muhtaçlık duyup duymayacağınızı belirleyecektir.
Nodüller ve Polipler: Nodüller ve polipler ses tellerinin orta kısmında oluşan ve en sık görülen, düzgün huylu oluşumlardır. Nodüller, ses telleri üzerinde oluşmuş nasırımsı yapılardır. Polipler, nodüllere nazaran içi sıvı dolu oluşumlardır. Görünmez kan damarları tarafınca beslenebilir. Boğuk ses, zorlamalı ses ve çabuk yorulma hem nodülün birebir vakitte polipin tipik belirtilerdir. Hem nodül tıpkı vakitte polip konuşma yada müzik söyleme sırasında oluşan ses teli travmasına bağlı olarak oluşmaktadır. Sigara ve alkol kullanması, kafein, alerji, reflü, ziyanlı kimyasallara maruz kalma üzere faktörler de nodül ve polip oluşumunda tesirli olmaktadır. Tedavide hijyen tekliflerine ek olarak ses terapisi birinci basamaktır. Düzelmeyen olaylarda cerrahi prosedürler kullanılmaktadır.
Kistler: Ses tellerinde oluşan kistler, bedenin rastgele bir yerinde oluşan kistlerle birebirdir. İçi sıvı dolu ve deri tarafınca sarmalanmış keseler halindedirler. Tek taraflı kistler ses tellerinin en çok titreşime giren orta bölgesinde görülürler. Ses teli kistlerinin gerçek sebebi tam olarak bilinmemektedir. Tedavisi cerrahi yol ile olmaktadır. Cerrahhi müdahaleden daha sonra ise ses terapisi uygulanmaktadır.
Kas Tansiyon Disfonisi: Bir yada birkaç kasın fazla kullanılması kararı seste yorgunluk ve rahatsızlık hissedilmesidir. Tek başına ortaya çıksa da kimi durumlarda organik problemlere eşlik edebilmektedir. sebebi gırtlak kaslarında görülen çok aktivitedir. Ses terapisi tercih edilen sağaltım tekniğidir. Gırtlak masajı ve yumuşak fonasyon tesirli olan sistemlerdir.
Ses Teli Felci: Ses teli felci, ses tellerine giden bir ya da birkaç sonun zayıf çalışması ve ses tellerinin hareket edememesi durumudur. Çok az olarak ses tellerinin açılmadığı görülmektedir. Bu durumda hastanın teneffüsü zorlaşmaktadır. Ses teli felcinin sebebi bir hayli şeye bağlı olabilir. En sık rastlanılan sebep grip ya da üst teneffüs yolu enfeksiyonlarıdır. Öteki sebepler ise cerrahi teşebbüsler (göğüs, boyun ya da omuz), kalp meseleleri ve nadiren tümör ya da beyin hasarlarıdır. Ses tellerinin kapanma kalitesini arttırmak için ses terapisi yapılır. Kâfi olmadığı durumlarda cerrahi müdahale uygulanır.
Reinke Ödemi (Polipoid Dejenerasyon): Ses telleri boyunca görülen balon üzere şişliklerdir. Çok düşük perdeden (özellikle bayanlarda) konuşma belirtisidir. Sesini fazla kullanan sigara kullanan, çok alkol alan yahut reflüsü olan bireylerde görülmektedir. Tedavi hastanın gereksinimine ve sorunun dercesine nazaran yapılmaktadır. Şayet şişlik hava yolunu kapayacak seviyede ise bu biçimde cerrahi müdahale gerekmektedir. Şayet şişlik hafifçese bu biçimde birinci olarak ses terapisi tercih edilmektedir.
Püberfoni (Mutasyonel Falsetto): Ergenlik devrinden daha sonra organik bir niçine bağlı olmaksızın ergenlik periyoduna ilişkin sesi kullanmada ısrar etme durumudur. İnce sesini kullanan erkeklerde daha fazlaca görülmektedir. kimi vakit, çocuk sesi üzere sesini yüksek perdeden kullanan bayanlarda da görülmektedir. sebebi bilinmemektedir. Tedavisi ses terapisi ile mümkündür.
Sulkus Vokalis: Ses teli dokusu boyunca görülen oluklardır. Tiz ses ve seste güçsüzlük, yorgunluk üzere bozukluklara niye olmaktadır. Sulkus birtakım olaylarda, kist alındığı durumlarda görülmektedir kimi vakit de doğuştan olabilmektedir. Ses terapisi kimi belirtilerin ortadan kalkmasına yardımcı olsa da sıklıkla cerrahi müdahale gerekmektedir.
Granülomlar: Çoğunlukla ses tellerinin art kısmında oluşan damarlı dokulardır. Mide asidinin gırtlağın art kısmını tahriş etmesi kararı oluşmaktadır. Ayrıyeten düşük perdede ses üretimi, gırtlağın art kısmının çok kullanması, tüberküloz, ya da HIV+ üzere biroldukca hastalıklara bağlı olarak da oluşabilmektedir. Tedavinin kıymetli kısmını reflü tedavisi oluşturmaktadır. Şayet lezyon fazlaca büyükse ve ilaç tedavisine cevap alınamıyorsa cerrahi, ses terapisi ya da her ikisi bir arada yapılabilir.
Spazmodik Disfoni: Ses telleri konuşma sırasında sistemsiz kasılarak sesin apansız kesilmesine niye olmaktadır. SD’de ses etkilenirken, öksürme, gülme üzere vejetatif fonksiyonlar ve hatta müzik söyleme bile olağan olabilir. niçini tam olarak bilinmemektedir. Tedavi sistemi az ölçüde tek ya da çift ses teline ya da onlara yakın olan kaslara “botulinum toksin” (botoks) enjeksiyonu yapılmasıdır. Bu enjeksiyonlar yardımıyla, tedavi edilen ses teli güçsüzleştirilmiş ve kasılmalarda azalmış olmaktadır.
Hemoraji: Ses telleri dokusunun ortasında olan kanamalardır. Oluşum niçinlerinden biri çok yüksek ses kullanmasıdır (mesela bağırmak). Öbür sesi berbat kullanım şartları ses tellerinde damar çatlamalarına niye olabilir. Tedavisi oluş sebebine bakılırsa değişmektedir. Şayet kanama yeni ve yaygın ise, birkaç gün ya da birkaç hafta büsbütün ses istirahati ya da kanın emilmesi için ilaç tedavisi düzenlenebilmektedir. Gerekirse cerrahi müdahale gerçekleştirilmektedir.
Ses kısıklığı: Ses kısıklığı sesinizin tam yahut kısmi kaybını içeren bir durumdur. Bu durumda kişi; daha ince, daha kaba, çatallı, çabuk yorulan, daima kısılabilen, fısıltı halinde olan, hatta kimi enfeksiyonlarda hiç çıkmayan bir sese sahiptir.
Ses kısıklığının niçinlerinin esas sebepleri şunlardır:
Sesin makus ve yanlış kullanması (Aşırı konuşma ya da bağırma, sigara, çok alkol ve kafein tüketimi, kirli havaya maruz kalma)
Larenjit (Bakteriyel, viral yahut fungal)
Boğaz reflüsü
Ses tellerinde kalınlaşma
Ses tellerinde nodül yahut polip
Nörolojik Bozukluklar (Örneğin: Multipl Skleroz, Parkinson Hastalığı)
Boyun yahut göğüs cerrahisi daha sonrası laringeal hudut faydalanması
Kimi ruhsal sıkıntılar
Ses teli felci
Gırtlak kanseri
Ses kısıklığı en hayli kimlerde görülür ve belirtileri nelerdir?
Aşağıdaki faktörler ses kısıklığı ihtimalini arttırır:
Gırtlak yahut etrafında cerrahi
Sesin çok kullanılması
Anksiyete bozukluğu
Gırtlak kanseri için yüksek risk taşıyan, sigara üzere ses telleri makûs etkileyen alışkanlıklara sahip olmak
Ses kısıklığı belirtileri nelerdir?
Şayet aşağıdaki belirtilerden rastgele birine sahipseniz ses kısıklığı sıkıntınız olma ihtimali yüksektir:
Konuşamama ya da fısıltıyla konuşabilme
Ses tellerinin kasılması
Boğaz ağrısı
Yutma kuvvetliğü
Ses teli iltihabı genel olarak ilaç ile tedavi edilir.
Ses teli felçleri kimi vakit tümör üzere hastalıklara kimi vakit de guatr ameliyatlarına bağlı olmaktadır. Şayet ses kısıklığı tümöre bağlıysa ilgili organın tedavisi gerekir.
Guatr ameliyatı sırasında kimi vakit ses teli hududu kesilebilir. Bu durumda birtakım hudut ve kas ameliyatları yapılabilmektedir.
Boğaz reflüsünden kaynaklanan ses kısıklığında hem ilaç tedavisi uygulanır, tıpkı vakitte hastaya beslenme başta olmak üzere kimi alışkanlıklarına dikkat etmesi önerilir.
Şayet ses kısıklığı gırtlağın makus huylu bir tümörüne bağlıysa hasta ameliyatla tedavi edilir. Bu ameliyatta tümörün yaygınlığına göre gırtlağın bir kısmı yahut tamamı çıkarılır. Ses işlevi bu ameliyattan kesinlikle etkilenir. Konuşma için kimi yardımcı formüller gerekebilir.
Ses kısıklığını önlemek için neler yapılabilir?
Ses kısıklığından korunmak için aşağıdaki adımları uygulanmalıdır:
Ses tellerinin yanlış ve çok kullanmasından kaçının.
Sigaradan ve sigara içenlerden uzak durun.
Alkol ve kafein tüketimini sınırlayın.
Şayet sesinizi hayli fazla kullanmak zorunda olduğunuz bir işte (ses sanatçılığı, öğretmenlik gibi) çalışıyorsanız, bir ses terapistinden ses kullanım teknikleri konusunda yardım alın.
Ses kısıklığı düzelene kadar mümkün olduğunca telefonla konuşmayın.
Klimadan uzak durun.
Tozlu ya da kimyasal kokuların olduğu alanları uygunca havalandırın.
Bir bardak sıcak su içine, eczaniçin alabileceğiniz bir buğuyu koyup, ağzınızdan dersin nefes alıp vererek soluyun.
Ses kısıklığının bir hastalık değil bir belirti olduğunu unutmayın ve kendinizi uygun gözlemleyip, fark ettiğiniz belirtileri hekiminizle paylaşın.
Ses bozukluğuna yol açan etmenler
Ses üretim düzeneğini etkileyecek, ses bozukluğuna niye olacak etmenler hayli çeşitlidir. Ses suiistimalli konuşma alışkanlıkları (yüksek sesle konuşmak, bağırmak, sık sık boğaz temizlemek vb.), tıbbi sebepler (gırtlağın alınması, tiroid ameliyati, entübasyon, kalp ameliyatı vb.), kronik hastalıklar (solunum sorunları, hormonal meseleler, mide sıkıntıları, alerji vb.), alışkanlıklar (alkol, sigara tüketimi) ya da nörolojik bozukluklar ses bozukluklarının en kıymetli niçinleridir.
Ses bozukluklarının tedavisi/terapisi
Ses bozukluğu yaşandığında evvela doktor muayenesi gerekmektedir. Tabip, sizlere teşhiste yardımcı olacaktır ve tıbbi tedavi gerektiğinde uygulayacaktır ya da ses terapisi gerektiğinde sizi bir lisan ve konuşma terapistine yönlendirecektir; zira kimi ses hastalıklarının önlenmesi, düzelmesi ve bir daha oluşmaması için ses terapi tekniklerini lisan ve konuşma terapistleri uygulamaktadır.
Ses terapisi nedir?
Hastalara ses sistemlerini kullanarak mümkün olan en yeterli sesi nasıl üreteceklerini, ziyandan ya da hastalıktan nasıl geri döneceklerini ve nasıl korunacaklarını öğretmeyi amaçlayan ve ses üretim fizyolojisinin istikrarını teşvik eden, nefes uyumuna yardım eden, ses üretimi ve ses tellerinin sıhhati için gerekli uygun perde, yükseklik ve ses kalitesini sağlamaya yönelik idmanları içeren bir programdır. Sese ziyan verecek çevresel tesirlerin ve davranışların azaltılması ya da yok edilmesi ile birlikte sesin sağlıklı kalması için gerekli kullanım ve bakımın sağlanması için rehabilitasyon programının bir kesimi olarak gözetici bir yaklaşımdır. Hastalığa ve semptomlarına bakılırsa uygulanan terapi teknikleri değişmektedir.
Ses Sıhhatini Korumak Maksatlı Yapılabilecekler
• Gün içerisinde 8 – 10 bardak su tüketin.Yeterince su tüketmediğimizde her organımız üzere ses tellerimiz de muhtaçlığı olan nemi karşılayamaz. Ses telleri kuru olduğu vakit boğazdaki salgılar kalınlaşır, bu durumda boğaz temizleme ya da öksürme muhtaçlığı yaratır. Sabah uyandığınız vakit bir bardak, öğünler sırasında birer bardak, ortalarda birer bardak, yatmadan evvel bir bardak içebilirsiniz.
• Boğaz temizlemekten ve öksürmekten kaçının Boğaz temizlemek ve öksürmek ses tellerine ziyan verebilir. Bunun yerine güçlüce yutkunabilir ya da ufak ölçülerde sıvı alabilirsiniz. Boğaz temizleme ve öksürük altta yatan öbür bir sebepten (reflü gibi) kaynaklanabilir.
• Gece uykunuzu tam alın. Uykusuzluk ve yorgunluk ses kalitenizi olumsuz etkileyecektir.
• Mentollü/ naneli şeker, sakız, vb. tüketiminden kaçının. Bu tip tüketim unsurları boğazınızın ötürüsıyla ses tellerinizin kurumasına niye olur. Bu tüketim unsurları yerine sıvı tüketebilir yada boğaz pastili alabilirsiniz.
• Uzun cümleler kurarak konuşmayın. Kısa cümleler ile konuşmak, nefes takviyesini hakikat kullanmanızı ve daha rahat konuşmanızı sağlar.
• Yüksek ses ile konuşmaktan kaçının. Bağırmayın, çağırmayın, seslenmeyin! Gürültülü bir ortam (araba/ otobüs içi, alışveriş merkezleri, cadde, konser, parti, restaurant, oyun parkı, inşaat alanı, trafik, sınıfa karşı konuşmak, vb.) içerisinde bulunmak, öteki bir odada bulunan birine seslenmek sesimizi daha yüksek tondan ve perdeden kullanmamıza yol açar. Bunun kararında ses telleri ziyan görür. Topluluk önünde konuşacağınız vakit mikrofon kullanabilirsiniz. Diğer bir odada bulunan birine sesleneceğiniz vakit ıslık ya da zil çalmak üzere ses tellerinizi kullanmayacağınız aktivitelerde bulunabilirsiniz.
• Uzun müddet telefonda konuşmayın. Telefonda konuşurken karşı tarafa sesinizi duyurmak için yüksek ses ile konuşabilirsiniz. Yüksek ses ile konuşmanın ses tellerinize ziyan verebileceğini unutmayın.
• Kuru, dumanlı ve tozlu ortamlarda bulunmaktan kaçının. Bu tip ortamlar boğazınızın kurumasına ve tahriş bulunmasına sebep olur. Sigara içilmeyen ortamları tercih edin. Klimalı ortamlardan uzak durun. Ortamı nemlendirmek için çeşitli noktalara su dolu kaplar yerleştirebilirsiniz. Tozlu ortamlarda bulunmanız gerekiyorsa maske takabilirsiniz.
• Yorulduğunuzu hissettiğiniz vakit sesinizi kullanmaktan kaçının. Sesinizi kullanmaya devam ettiğiniz vakit ses tellerinize ziyan verebileceğinizi unutmayın.
• Mide ve/veya boğaz reflünüz ile ilgili olarak hekiminizin verdiği tekliflere kesinlikle uyun ve reflü yapan yiyecek-içeceklerden kaçının.Reflü ses tellerinizi olumsuz etkileyeceği için ses kaliteniz de etkilenecektir.
• Sesinizle ilgili 15 günden daha uzun müddet sorun yaşıyorsunuz en yakın kulak burun boğaz hekimine başvurun. 15 günden daha uzun süren ses kıçoğunluklarının altında bir sorun yatıyor olabilir.
Kaynakça
Acarlar, F., & Ege, P. Türkçe Kazanımda Kullanılan Fonolojik Süreçlerin İncelenmesi. Türk
Psikoloji Mecmuası, 38, 35-43. (1996).
Aksan, D. Türkiye Türkçesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Türk Lisan Kurumu Yayınları,
451. (1978).
Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
Real World (An Introduction to Linguistic).
Konrot, A., İrtibat, Lisan ve Konuşma Bozuklukları, Lisan ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan çocuklar. A. Ataman, (Ed.), Özel ihtiyaçlı
çocuklar ve özel eğitime girifl ortasında (263-289). Ankara: Gündüz E¤itim ve Yay. (2003).
Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Lisan ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
Topbaş, S., Türkçe Sesletim–Sesbilgisi Testi: Geçerlik-Güvenirlik ve Standardizasyon
Çalışması, Türk Psikoloji Mecmuası: 39-58, (Aralık, 2006).
Topbaş, S., Konuşma Lisanının Evrim Sürecinde İrtibat Dil-Konuşma İrtibatı, Lisan ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).