Türkiye‘de doktorların özlük haklarında düzgünleştirici düzenlemeler içeren ve tüm partilerin oybirliğiyle TBMM’ye getirilen yasa tasarısının geri çekilmesi üzerine, sıhhat meslek örgütleri bugün ülke çapında greve gitti.
1 Aralık’ta TBMM’ye gelen düzenleme pratisyen doktorlara 2 bin 500 TL, uzman doktorlara ise 5 bin TL ek gösterge artırımı içeriyordu.
Pratisyen tabiplerin emeklilik ek göstergesinin 13 binden 33 bine, uzman tabiplerin ise 17 binden 40 bine çıkarılması öngörülen yasa tasarısı, tabiplerin emeklilik hakları açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilse de yeni maaşlarında rastgele bir değişikliğe yol açmayacaktı.
Tasarı doktorların hastanelerin döner sermayesinden hali hazırda aldıkları “sabit ek ödeme” fiyatının, emekliliğe yansıyacak biçimde merkezi sıhhat bütçesinden karşılanmasını içeriyordu.
Yasa tasarısının yalnızca doktorların bir kısmını kapsayacak biçimde hazırlanmış olması, son iki hafta içerisinde tüm Türkiye‘de sıhhat çalışanları tarafınca protesto edildi.
Sıhhat çalışanları, tasarının tüm çalışanları ve doktorları kapsayacak biçimde genişletilmesini talep eden iş bırakmalar gerçekleştirdi.
Bu reaksiyonlar üzerine yasa tasarısı TBMM’de komiteye geri çekildi.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı, “Söz konusu çalışma, yalnızca hekimleri değil bütün sıhhat çalışanını gözeten, bununla da hudutlu kalmayıp tüm kamu çalışanımızı kapsayacak biçimde enflasyon farkının üzerinde bir toplumsal refah düzenlemesi olarak yapılacaktır” açıklamasında bulundu.
Türk Tabipleri Birliği (TTB), Sıhhat ve Toplumsal Hizmet İşçileri Sendikası (SES), Genel Sıhhat ve Toplumsal Hizmet Kolu Kamu Çalışanları Sendikası (Genel Sağlık-İş) ile Birinci Basamak Sıhhat Çalışanları Birlik ve Dayanışma Sendikası ise bugün Türkiye genelinde grev sonucu aldı.
‘Tasa tasarısı yönteme karşıt bir biçimde geri çekilmiştir’
Türkiye iktisadının de sıhhat sistemi üzere “iflas ettiğini” belirten örgütler, grevin öne sürülen sebebine dair şu açıklamada bulundu:
“Bizler tasarının kâfi olmadığını, bütüncül olmadığını, tüm sıhhat çalışanlarını, tüm doktorları kapsamadığını belirtirken bu teklif bile bize fazla görülmüş; ne vakit yine Meclis’e getirileceği, var ise eksiklerin yasa tasarısına eklenerek niye tamamlanmadığı üzere sorular havada bırakılarak yola muhalif bir biçimde geri çekilmiştir.”
Açıklamaya bakılırsa hastanelerde acil hastalar, diyaliz hastaları, hamileler, çocuk aciller, kanser hastaları, ağır bakım hastalarının bakımı aksamayacak. Covid-19 hastalığı ve hastalık kuşkusu ile başvuranların poliklinik ve klinik tedavilerine devam edilecek.
‘Maaşın fazlaca düşük bir kısmı emekliliğe yansıyor’
Türkiye’de sıhhat çalışanlarının maaşı, merkezi sıhhat bütçesi ve hastanelerin döner sermayesi olmak üzere iki farklı kaynaktan karşılanıyor.
Lakin yalnızca merkezi sıhhat bütçesinden karşılanan, “çıplak maaş” emekliliğe yansıyor.
Hastanelerin döner sermayesinden ödenen maaş ise kendi içerisinde bir “sabit ek ödeme” ve “performans sistemine bağlı ödeme” olarak ikiye ayrılıyor.
Yani hastanelerin döner sermayesinin bir kısmı sıhhat çalışanlarına performansa bakılmaksızın sabit ek ödeme olarak ayrılırken, bir kısmı o ayki performansına dayalı olarak ödeniyor.
Lakin bu ödemeler, sıhhat çalışanlarının emekliliğine yansımıyor ve her ay değişkenlik gösteriyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan sıhhat uzmanlarına göre bu oldukçalu ve karmaşık ödeme sistemi, birfazlaca sorunu da birlikteinde getiriyor.
Temel itiraz, sıhhat çalışanlarının emekliliğini ve öteki özlük haklarını belirleyen “çıplak maaşın” hayli düşük olduğu istikametinde.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurul Üyesi Deniz Erdoğdu, şu anda Türkiye’de bir tabip maaşının yoksulluk hududunun altında olduğunu söz ediyor:
“Günümüzde kıdemli bir doktorun maaşı, 5 bin TL çıplak maaş ve döner sermayeden gelen 5 bin TL sabit ek ödeme ile birlikte ortalama 10 bin TL oluyor ki bu yoksulluk hududunun altında bir maaş.
“Ek olarak bir daha döner sermayeden performansa dayalı olarak fiyat alabiliyorsunuz lakin bu ölçü epeyce değişken ve salgın sürecinde pek düştü. Ayrıyeten bu üç kalemden yalnızca 5 bin TL çıplak maaş emekliliğe yansıyor.”
Türkiye’de yeni mezun ya da asistan doktorların maaşı ise 4 bin 900 çıplak maaş ve 2 bin 500 TL sabit ek ödeme olmak üzere ortalama 7 bin 500 TL civarında seyrediyor.
‘Net maaşımızın ne olacağını hiç bir ay bilmiyoruz’
Türkiye’de sıhhat çalışanları, sıhhatte performans sistemi sebebiyle o ay döner sermayeden alacakları hissenin ne kadar olacağını bilmiyor.
20 yıldan uzun müddettir ağır bakım hemşireliği yapan Türk Ağır Bakım Hemşireleri Derneği Lideri Ebru Kıraner, net maaşını hiç bir vakit bilmediğini şu biçimde anlatıyor:
“hiç bir ay elimize ne kadar geçeceğini net olarak bilmiyoruz, zira maaşlarımızı bölük pörçük ettiler. Döner sermaye performans ödemesi o ay 100 lira da yatabilir, hiç de yatmayabilir.
“Sadece 4 bin TL’ye yakın temel maaşımız emekliliğimize yansıyor. Yarın öbür gün emekli olduğumuzda da bir daha fakir emekliler olacağız.”
BBC Türkçe‘yekonuşan uzmanlar, sıhhat çalışanları içinde adil ve çalışma barışını koruyan bir ödeme sisteminin olmadığını söylüyor.
Zira döner sermaye sistemindeki performansa dayalı ödeme, sıhhat çalışanları içinde adaletsiz maaş dağılımına sebep oluyor.
Her hastanenin aylık gelirinin birbirinden farklı olduğu düşünüldüğünde; birebir branşa ve kıdeme mensup iki sıhhat çalışanının döner sermayeden aldığı hisse bile hastaniçin hastaneye farklılık gösteriyor.
‘Kamu çalışanları içerisinde en düşük maaş sıhhat çalışanlarının’
Doktor dışı sıhhat çalışanları ise döner sermayeden tabiplere göre pek düşük katsayıda hisse alıyor.
Hemşire His Yılmaz, bu ay 5 bin 600 TL maaş aldığını fakat bunun yalnızca 3 bin 800 TL’lik temel maaş kısmının emekliliğe yansıdığını söylüyor:
“Hekimlerin döner sermayeden aldığı hisse fazlaca büyük olduğu biz öbür sıhhat çalışanları olarak döner sermayeden hiç bir biçimde para alamıyoruz. Yalnızca temel maaş üzerine 1.500 – 2.000 TL içinde bir sabit ek ödeme alabiliyoruz.
“O da bizim emekliliğimize yansımadığı için resmen açlık sonundayız. Ben bu ay temel maaşımın haricinde döner sermayeden bin 800 lira sabit ek ödeme aldım, öbür hiç bir şey yok.”
Sıhhat Çalışanları Hak ve Çaba Derneği Örgütlenme Sekteri Yılmaz, kamu çalışanları içerisinde en düşük maaşı sıhhat çalışanlarının aldığını söylüyor:
“Derneğimizde bin 500 üyemiz var, hepsi geçinemediği için kredi çekiyor. Artık krediler üst üste biniyor. ‘Çocuğuma beş kuruş para veremiyorum’ diyen arkadaşlarımız var. Bu kadar iş yüküne ve nöbetlere karşı aldığımız maaş en çok 4 bin 500 TL.”
Kıraner özel bölümde çalışan sıhhat çalışanlarının taban fiyatla çalıştığını söyleyerek, yurt dışına gitme talebindeki artışı şu biçimde anlatıyor:
“Özel bölümde çalışan hemşireler, 24 saat nöbet tuttuklarını söylüyorlar ki bu haftalık 40 saat çalışma mühletini epey üstüne tekabül eder. Fazla mesailerini ise fiyat olarak değil, ileride bir tarihte tahminen müsaade hakkı olarak alıyorlar.
“Biz kamuda 20 küsur yıldır çalışan hemşireler bile şu anda yoksulluk hududunun altında maaş alıyoruz. Bu şahısların ise açlık sonuna gelebilmek için ekstra para kazanmaları gerekiyor.
“Görüştüğümüz bir 500 hemşirenin yüzde 83’ü, yurt dışına yerleşme planını gerçekleştirmek üzere harekete geçmiş vaziyette. Yani KPSS’ye hazırlanmayı bırakıp lisan kursuna yazılmış, Almanca çalışmaya başlamış. Bu fazlaca acı, epey büyük bir kayıp. Uzun vadede, nitelikli ve nitelikli elemanları kaybedeceğiz.
‘Ek göstergelerin 7200’e yükseltilmesi gerekiyor’
Erdoğdu, 2003 yılında Sıhhatte Dönüşüm Programı kapsamında giren bu sistemin çeşitli problemlere yol açtığını tabir ediyor:
“Bu sistem sebebiyle hem tabipler ve öteki sıhhat çalışanları içinde hem branşlar içinde tıpkı vakitte hastaneler içinde eşitsiz uygulamalar yaşanıyor. Polikliniklerde kısa müddette hayli sayıda hasta baktığınızda, yaptığınız süreç sayısı kadar hizmet puanı topluyorsunuz ve ona bakılırsa döner sermayeden alacağınız hisse aşikâr oluyor.
“Bunun sakıncası görülünce, döner sermaye içerisinde sabit ek ödeme sistemi geliştirdiler ve döner sermayenin bir kısmını sabit ve garantili bir biçimde herkese vermeye başladılar. Bu da doktorlara kıdeme nazaran 2 bin 500 TL ve 5 bin TL olarak ödeniyor.”
Sıhhat çalışanları içinde tartışmalara sebep olarak geri çekilen yasa tasarısı, döner sermayelerden karşılanan sabit ek ödeme bütçesinin merkezi sıhhat sisteminden karşılanmasını ve bu biçimdece tabiplerin emekliliğe yansıyan maaşlarının artırılmasını hedefliyordu.
Greve giden sıhhat meslek örgütlerinin talepleri içinde ek göstergelerin 3600’den 7200’e kadar kademeli olarak yükseltilmesi de bulunuyor.
Tabipler ayrıyeten emekliliğe de yansıyacak yaşanabilir temel fiyat talebinde bulunarak, sıhhatte şiddete karşı tesirli yasa, inançlı işyerleri, sağlıklı çalışma ortamları istiyor.
BBC Türkçe’nin ulaştığı Sıhhat Bakanlığı, hususla ilgili bir değerlendirmede bulunmadı.
1 Aralık’ta TBMM’ye gelen düzenleme pratisyen doktorlara 2 bin 500 TL, uzman doktorlara ise 5 bin TL ek gösterge artırımı içeriyordu.
Pratisyen tabiplerin emeklilik ek göstergesinin 13 binden 33 bine, uzman tabiplerin ise 17 binden 40 bine çıkarılması öngörülen yasa tasarısı, tabiplerin emeklilik hakları açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilse de yeni maaşlarında rastgele bir değişikliğe yol açmayacaktı.
Tasarı doktorların hastanelerin döner sermayesinden hali hazırda aldıkları “sabit ek ödeme” fiyatının, emekliliğe yansıyacak biçimde merkezi sıhhat bütçesinden karşılanmasını içeriyordu.
Yasa tasarısının yalnızca doktorların bir kısmını kapsayacak biçimde hazırlanmış olması, son iki hafta içerisinde tüm Türkiye‘de sıhhat çalışanları tarafınca protesto edildi.
Sıhhat çalışanları, tasarının tüm çalışanları ve doktorları kapsayacak biçimde genişletilmesini talep eden iş bırakmalar gerçekleştirdi.
Bu reaksiyonlar üzerine yasa tasarısı TBMM’de komiteye geri çekildi.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı, “Söz konusu çalışma, yalnızca hekimleri değil bütün sıhhat çalışanını gözeten, bununla da hudutlu kalmayıp tüm kamu çalışanımızı kapsayacak biçimde enflasyon farkının üzerinde bir toplumsal refah düzenlemesi olarak yapılacaktır” açıklamasında bulundu.
Türk Tabipleri Birliği (TTB), Sıhhat ve Toplumsal Hizmet İşçileri Sendikası (SES), Genel Sıhhat ve Toplumsal Hizmet Kolu Kamu Çalışanları Sendikası (Genel Sağlık-İş) ile Birinci Basamak Sıhhat Çalışanları Birlik ve Dayanışma Sendikası ise bugün Türkiye genelinde grev sonucu aldı.
‘Tasa tasarısı yönteme karşıt bir biçimde geri çekilmiştir’
Türkiye iktisadının de sıhhat sistemi üzere “iflas ettiğini” belirten örgütler, grevin öne sürülen sebebine dair şu açıklamada bulundu:
“Bizler tasarının kâfi olmadığını, bütüncül olmadığını, tüm sıhhat çalışanlarını, tüm doktorları kapsamadığını belirtirken bu teklif bile bize fazla görülmüş; ne vakit yine Meclis’e getirileceği, var ise eksiklerin yasa tasarısına eklenerek niye tamamlanmadığı üzere sorular havada bırakılarak yola muhalif bir biçimde geri çekilmiştir.”
Açıklamaya bakılırsa hastanelerde acil hastalar, diyaliz hastaları, hamileler, çocuk aciller, kanser hastaları, ağır bakım hastalarının bakımı aksamayacak. Covid-19 hastalığı ve hastalık kuşkusu ile başvuranların poliklinik ve klinik tedavilerine devam edilecek.
‘Maaşın fazlaca düşük bir kısmı emekliliğe yansıyor’
Türkiye’de sıhhat çalışanlarının maaşı, merkezi sıhhat bütçesi ve hastanelerin döner sermayesi olmak üzere iki farklı kaynaktan karşılanıyor.
Lakin yalnızca merkezi sıhhat bütçesinden karşılanan, “çıplak maaş” emekliliğe yansıyor.
Hastanelerin döner sermayesinden ödenen maaş ise kendi içerisinde bir “sabit ek ödeme” ve “performans sistemine bağlı ödeme” olarak ikiye ayrılıyor.
Yani hastanelerin döner sermayesinin bir kısmı sıhhat çalışanlarına performansa bakılmaksızın sabit ek ödeme olarak ayrılırken, bir kısmı o ayki performansına dayalı olarak ödeniyor.
Lakin bu ödemeler, sıhhat çalışanlarının emekliliğine yansımıyor ve her ay değişkenlik gösteriyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan sıhhat uzmanlarına göre bu oldukçalu ve karmaşık ödeme sistemi, birfazlaca sorunu da birlikteinde getiriyor.
Temel itiraz, sıhhat çalışanlarının emekliliğini ve öteki özlük haklarını belirleyen “çıplak maaşın” hayli düşük olduğu istikametinde.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurul Üyesi Deniz Erdoğdu, şu anda Türkiye’de bir tabip maaşının yoksulluk hududunun altında olduğunu söz ediyor:
“Günümüzde kıdemli bir doktorun maaşı, 5 bin TL çıplak maaş ve döner sermayeden gelen 5 bin TL sabit ek ödeme ile birlikte ortalama 10 bin TL oluyor ki bu yoksulluk hududunun altında bir maaş.
“Ek olarak bir daha döner sermayeden performansa dayalı olarak fiyat alabiliyorsunuz lakin bu ölçü epeyce değişken ve salgın sürecinde pek düştü. Ayrıyeten bu üç kalemden yalnızca 5 bin TL çıplak maaş emekliliğe yansıyor.”
Türkiye’de yeni mezun ya da asistan doktorların maaşı ise 4 bin 900 çıplak maaş ve 2 bin 500 TL sabit ek ödeme olmak üzere ortalama 7 bin 500 TL civarında seyrediyor.
‘Net maaşımızın ne olacağını hiç bir ay bilmiyoruz’
Türkiye’de sıhhat çalışanları, sıhhatte performans sistemi sebebiyle o ay döner sermayeden alacakları hissenin ne kadar olacağını bilmiyor.
20 yıldan uzun müddettir ağır bakım hemşireliği yapan Türk Ağır Bakım Hemşireleri Derneği Lideri Ebru Kıraner, net maaşını hiç bir vakit bilmediğini şu biçimde anlatıyor:
“hiç bir ay elimize ne kadar geçeceğini net olarak bilmiyoruz, zira maaşlarımızı bölük pörçük ettiler. Döner sermaye performans ödemesi o ay 100 lira da yatabilir, hiç de yatmayabilir.
“Sadece 4 bin TL’ye yakın temel maaşımız emekliliğimize yansıyor. Yarın öbür gün emekli olduğumuzda da bir daha fakir emekliler olacağız.”
BBC Türkçe‘yekonuşan uzmanlar, sıhhat çalışanları içinde adil ve çalışma barışını koruyan bir ödeme sisteminin olmadığını söylüyor.
Zira döner sermaye sistemindeki performansa dayalı ödeme, sıhhat çalışanları içinde adaletsiz maaş dağılımına sebep oluyor.
Her hastanenin aylık gelirinin birbirinden farklı olduğu düşünüldüğünde; birebir branşa ve kıdeme mensup iki sıhhat çalışanının döner sermayeden aldığı hisse bile hastaniçin hastaneye farklılık gösteriyor.
‘Kamu çalışanları içerisinde en düşük maaş sıhhat çalışanlarının’
Doktor dışı sıhhat çalışanları ise döner sermayeden tabiplere göre pek düşük katsayıda hisse alıyor.
Hemşire His Yılmaz, bu ay 5 bin 600 TL maaş aldığını fakat bunun yalnızca 3 bin 800 TL’lik temel maaş kısmının emekliliğe yansıdığını söylüyor:
“Hekimlerin döner sermayeden aldığı hisse fazlaca büyük olduğu biz öbür sıhhat çalışanları olarak döner sermayeden hiç bir biçimde para alamıyoruz. Yalnızca temel maaş üzerine 1.500 – 2.000 TL içinde bir sabit ek ödeme alabiliyoruz.
“O da bizim emekliliğimize yansımadığı için resmen açlık sonundayız. Ben bu ay temel maaşımın haricinde döner sermayeden bin 800 lira sabit ek ödeme aldım, öbür hiç bir şey yok.”
Sıhhat Çalışanları Hak ve Çaba Derneği Örgütlenme Sekteri Yılmaz, kamu çalışanları içerisinde en düşük maaşı sıhhat çalışanlarının aldığını söylüyor:
“Derneğimizde bin 500 üyemiz var, hepsi geçinemediği için kredi çekiyor. Artık krediler üst üste biniyor. ‘Çocuğuma beş kuruş para veremiyorum’ diyen arkadaşlarımız var. Bu kadar iş yüküne ve nöbetlere karşı aldığımız maaş en çok 4 bin 500 TL.”
Kıraner özel bölümde çalışan sıhhat çalışanlarının taban fiyatla çalıştığını söyleyerek, yurt dışına gitme talebindeki artışı şu biçimde anlatıyor:
“Özel bölümde çalışan hemşireler, 24 saat nöbet tuttuklarını söylüyorlar ki bu haftalık 40 saat çalışma mühletini epey üstüne tekabül eder. Fazla mesailerini ise fiyat olarak değil, ileride bir tarihte tahminen müsaade hakkı olarak alıyorlar.
“Biz kamuda 20 küsur yıldır çalışan hemşireler bile şu anda yoksulluk hududunun altında maaş alıyoruz. Bu şahısların ise açlık sonuna gelebilmek için ekstra para kazanmaları gerekiyor.
“Görüştüğümüz bir 500 hemşirenin yüzde 83’ü, yurt dışına yerleşme planını gerçekleştirmek üzere harekete geçmiş vaziyette. Yani KPSS’ye hazırlanmayı bırakıp lisan kursuna yazılmış, Almanca çalışmaya başlamış. Bu fazlaca acı, epey büyük bir kayıp. Uzun vadede, nitelikli ve nitelikli elemanları kaybedeceğiz.
‘Ek göstergelerin 7200’e yükseltilmesi gerekiyor’
Erdoğdu, 2003 yılında Sıhhatte Dönüşüm Programı kapsamında giren bu sistemin çeşitli problemlere yol açtığını tabir ediyor:
“Bu sistem sebebiyle hem tabipler ve öteki sıhhat çalışanları içinde hem branşlar içinde tıpkı vakitte hastaneler içinde eşitsiz uygulamalar yaşanıyor. Polikliniklerde kısa müddette hayli sayıda hasta baktığınızda, yaptığınız süreç sayısı kadar hizmet puanı topluyorsunuz ve ona bakılırsa döner sermayeden alacağınız hisse aşikâr oluyor.
“Bunun sakıncası görülünce, döner sermaye içerisinde sabit ek ödeme sistemi geliştirdiler ve döner sermayenin bir kısmını sabit ve garantili bir biçimde herkese vermeye başladılar. Bu da doktorlara kıdeme nazaran 2 bin 500 TL ve 5 bin TL olarak ödeniyor.”
Sıhhat çalışanları içinde tartışmalara sebep olarak geri çekilen yasa tasarısı, döner sermayelerden karşılanan sabit ek ödeme bütçesinin merkezi sıhhat sisteminden karşılanmasını ve bu biçimdece tabiplerin emekliliğe yansıyan maaşlarının artırılmasını hedefliyordu.
Greve giden sıhhat meslek örgütlerinin talepleri içinde ek göstergelerin 3600’den 7200’e kadar kademeli olarak yükseltilmesi de bulunuyor.
Tabipler ayrıyeten emekliliğe de yansıyacak yaşanabilir temel fiyat talebinde bulunarak, sıhhatte şiddete karşı tesirli yasa, inançlı işyerleri, sağlıklı çalışma ortamları istiyor.
BBC Türkçe’nin ulaştığı Sıhhat Bakanlığı, hususla ilgili bir değerlendirmede bulunmadı.