Sıvış yılı: Osmanlı’da 33 yılda bir yılın silinmesi

Perez

Global Mod
Global Mod
Haber7 – Seda Vurucu

Türkiye’de Covid-19’a ait birinci olay, 2020 yılının Mart ayında görüldü. Çabucak akabinde hem şahsi birebir vakitte toplumsal ömrümüz açısından bir epey değişiklikle karşı karşıya kaldık. Bir yılı aşkın bir vakittir Covid-19 salgınına karşı verdiğimiz çabada, birtakım kimi “bu yılı silebilir miyiz” biçiminde argümanlar da ortaya attık. Pekala, bu biçimde bir durumun Osmanlı’da mümkün olduğunu söylesek ne düşünürdünüz? Osmanlı Devleti’nde 33 yılda bir yıl siliniyor; buna da “sıvışan yıl” manasına gelen “sıvış yılı” deniyordu. Pekala, bu uygulamanın öne sürülen nedeni neydi?

OSMANLI DEVLETİ’NDE KULLANILAN TAKVİMLER


Osmanlı Devleti, uzun yıllar İslam âleminin dini takvimi olan Hicri takvimi kullandı. Hicri takvim, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (sav) Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç kabul eden bir ay takvimiydi.

Bir hicri ay, 29 ya da 30 gün sürer; hilalin görünmesi ayın başlangıcı sayılırdı. 12 aydan oluşan bir hicri yıl ise 354 ya da 355 günden müteşekkildi.

Tarihi olaylar hicri takvime göre belirlenir; Hristiyan hükümdarlarına yollanan mektuplarda ve Hristiyan devletlerle yapılan muahede ve ahitnamelerde miladi takvim kullanılırdı.

Miladi takvim, güneş sistemine dayanır ve Hz. İsa’nın doğumu, başlangıç kabul edilirdi.

MALİ İŞLER İÇİN GELİŞTİRİLEN YENİ SİSTEM

Osmanlı Devleti’nde 1500’lü senelerdan itibaren mali işlerde güneş takvimi kullanılmaya başlansa da 1677 yılında “Rumi takvim” ismi ile yeni bir takvim sistemi geliştirildi ve bu yeni nizam “mali takvim” olarak da isimlendirildi.


Rumi takvimin miladi takvimden en temel farkı ise başlangıç tarihlerinin farklı olmasıydı. Osmanlı’da yılı hicri olan lakin güneş temeline dayanan bir sisteme gereksinim vardı. Rumi takvim bu muhtaçlığı karşılama noktasında gerekli görülmüştü.

Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü temel alan Rumi takvime göre bir yıl, Nevruz’u başlangıç kabul ederek 365 gün olarak hesaplanıyor; bu biçimdece mevsimlerin daima tıpkı aylara gelmesi sağlanmış oluyordu. Bu sistem mali işlerin hesaplanmasında kolaylık sunuyordu.

HİCRİ VE RUMİ TAKVİM BİR ORTADA KULLANILDI

Osmanlı maliyesinde uzun yıllar hem hicri tıpkı vakitte Rumi takvim bir ortada kullanıldı. Rumi takvim, hazinenin gelirlerini toplamaya, hicri takvim ise harcamalara uygun görülüyordu.

Hazinenin günlük gelir-gider istikrarı meçhul bir hal alıyor, gün farkından ileri gelen bir bütçe açığı büyük bir tehlikeye işaret ediyordu.


SORUNU ÇÖZEN OSMANLI DEFTERDARI

Osmanlı’nın güneş ve ay takvimi halinde iki farklı sistem kullanımı kararı ortadaki 11 günlük fark niçiniyle 33. yılda çift ödeme yapılmış oluyor ve bütçe açığı oluşuyordu.

Lakin daha sonraki periyotlarda bu sorun, hazine tarafınca telafi edilemez duruma geldi. İki takvim içindeki fark niçiniyle 32 vergi toplanıyor; lakin 33 maaş ödemesi gerçekleştiriliyordu.

Osmanlı devrinde günümüzdeki manasıyla “maliye bakanı” olarak bakılırsav yapan Defterdar Atıf Mustafa Efendi, sorunun tahliline “sıvış yılları telhisi” ile ışık tuttu.


SİLİNEN 33. YIL: SIVIŞ YILI

Ona bakılırsa takvimlerden kaynaklı farklar, tashihi gerektiren bir konuydu. 33. yılda gerçekleştirilmesi gereken hicri takvim aslına nazaran harcamalar, Rumi takvim aslına bakılırsa gelirlerdilk evvel yapılmak durumunda kalıyordu. Bunun kararında ise hazine açık veriyordu.

Defterdar Atıf Mustafa Efendi tahlili, Osmanlı maliyesinde hicri ve Rumi yıllar içindeki eşitliği sağlayabilmek için 33 yılda bir hicri yılın silinmesinde buldu. “Sıvışan yıl” manasındaki bu yıla da “sıvış yılı” denildi.

Atıf Mustafa Efendi, yeni bir ödeme adabı geliştirerek meseleleri çözmeyi amaçlamış; mali ve siyasi sorunları ortadan kaldırmayı hedeflemişti.

UYGULAMA İLERLEYEN YILLARDA DA DEVAM ETTİ

Osmanlı maliyesini uzun mühlet uğraştıran bir problemin tahlili olarak Atıf Mustafa Efendi’nin sıvış yılı telhisi, ilerleyen senelerda da uygulanmaya devam etti.

Güneş takvimini temel alan Rumi takvimin kabulü ise Tanzimat devrinde resmileşti.

13 Mart 1840 miladi tarihi itibariyle 1 Mart 1256 günü, “Rumi takvimin yılbaşı” kabul edildi. Bu tarihin akabinde Osmanlı’da çift takvim uygulanmaya başlandı.


YAŞANAN BUHRANLARIN SIVIŞ YILI İLE İLGİSİ VAR MI?

Sıvış yılı, kimi tarihçilere göre birtakım hadiselerde direkt tesirli oldu. Osmanlı iktisat tarihi alanında çalışmalarıyla tanınan tarihçi Prof. Dr. Halil Sahillioğlu, “Sıvış Yılı Buhranları” isimli çalışmasında sıvış yılı ile ilişkilendirilebilecek birtakım olaylara değinir.

Sahillioğlu, tarihlerde tashih yapmanın, sıvış yılı olan 33. yıla gelindiğinde bir yıl geri çekerek düzeltmenin, bütçeden de kaynaklı olarak kimi buhranlara sebep olabileceği konusuna işaret eder.

Osmanlı tarihinde sıvış yılının birtakım buhranlara sebep olduğuna değinen Sahillioğlu, çalışmasında bu durumu nakdi iktisadın ağır bastığı tarih ile ilişkilendirmişti.

Gelir sarfiyat istikrarının kurulamaması, ordunun gecikmiş ulufelerini alamaması, savaşlarda isteksizlik göstermelerini, yeniçeri ve esnaf isyanları üzere kimi olayların, sıvış yılına denk gelmesiyle açıklamıştı.

Lakin bu hususta ortaya çıkan meselelerin, politik, ekonomik ve toplumsal niçinler göz arkası edilerek sıvış yılı ile ilişkilendirilmesi yanlışsız görülmemiştir. Bütçe hesaplamalarında hazine kaybı olan durumlar, sıvış yılı ile ilintili sayılmışsa da bu hususta genelleme yapmak mümkün değildir.

KAYNAK: HABER7 | ÖZEL
 
Üst