Haber7 / Seda Vurucu
Yaşadığımız coğrafyada aşı uygulamalarının asırlar öncesine uzanan bir geçmişi bulunuyor. Salgın hastalıkların önlenmesinde değerli bir rol üstüne alan aşı, Osmanlı döneminde bilinen ve uygulanan bir formüldü.
Büyükbaş hayvanlardan alınan çiçek hastalığı mikrobuyla aşılanan çocukların çiçek hastalığına yakalanmadığı, Türkler tarafınca bilinen bir konuydu.
birinci vakit içinderda Hindistan ve Çin’de tatbik edilen çiçek aşısı, Kafkaslardan Osmanlı coğrafyasına geldi; Avrupa’ya geçişi ise bir İngiliz leydisinin İstanbul’a ayak basması yardımıyla oldu.
ÇİÇEK HASTALIĞI YÜZBİNLERCE İNSANIN VEFATINA SEBEP OLDU
Çiçek hastalığı, tarihte en epey ölüme sebep olan salgınlardan biri. Vebadan daha sonra en epeyce mevte sebep olan ikinci salgın hastalık olan çiçek hastalığı, Asya ve Avrupa’da tarih boyunca yüzbinlerce insanın vefatına sebep oldu.
Çiçek hastalığının dünya genelinde 25 milyonun üzerinde insanın vefatına niye olduğu düşünülüyor.
18. yüzyılda Avrupa’da yaklaşık 400 bine yakın kişi çiçek hastalığı niçiniyle hayatını yitirdi. İsveç’te doğan çocukların yüzde 10’u bir daha bu hastalık sebebiyle öldü.
Amerika kıtasının keşfinin akabinde çiçek hastalığına bağışıklığı bulunmayan Kızılderililerin ölümlerinin başında bir daha bu hastalık geliyor ve Kızılderililerin yüzde 90’ının bu niçinle hayatını yitirdiği kestirim ediliyor. Emsal bir durum Avustralya’nın keşfedilmesiyle de yaşandı.
AVRUPA AŞIYLA OSMANLI SAYESİNDE TANIŞTI
Sultan III. Ahmed’in hükümdarlığı periyodunda diplomat Edward Wortley Montagu, 1716’da İngiltere elçisi olarak İstanbul’da bakılırsave başladı.
Onun kâtipliğini yapan eşi Lady Montagu, Osmanlı Devleti’nde geçirdiği iki yılı, kaleme aldığı mektuplarla İngiltere’deki arkadaşlarına anlattı.
yavaşça çiçek çıkaranlardan alınan hastalık mikrobu, çiçek çıkarmayanların derisine çizilerek sürülür bu biçimdece bağışıklık kazanması sağlanırdı.
BİR MEKTUPLA OSMANLI’DAN AVRUPA’YA TAŞINAN BİLGİ
Bilim dünyasında Müslüman âlimlerin yaptıkları katkıların derlendiği 1001 İcat – Dünyamızda İslam Mirası isimli yapıtta yer alan bilgiye bakılırsa Lady Montagu, Osmanlı Devleti’nde bu aşının nasıl uygulandığını gördü ve oğluna büyükelçilik doktoru Charles Maitland tarafınca aşı yaptırdı.
Akabinde bu uygulamayı kaleme aldığı bir mektupla arkadaşına anlattı. Osmanlı topraklarında çiçek hastalığının önüne aşı ile geçildiğini, bir fazlaca yaşlı hanımın bu süreci yapmayı bakılırsav edindiğini, aşılanmada en uygun vaktin sonbahar olduğunu kaleme aldı.
Osmanlı coğrafyasında geçirdiği 1717-1718 senelerındaki hatıraları Türkiye Mektupları olarak kitaplaştırılan anılarında Lady Montagu, aşının bilgilerinı anlattığı mektubunda yapılan uygulamayı bilgileriyla yazmıştı:
Bu uygulamanın binlerce çocuğa yapıldığını belirten Lady Montagu, aşı niçiniyle kimsenin ölmediğini, yararına inandığı için çocuğuna da yaptıracağını kelamlarına eklemişti.
AŞI MANASINA GELEN ‘VACCINE’ İNEK SÖZCÜĞÜNDEN TÜRETİLDİ
En değerli gelişme ise Montagulerin İstanbul’daki doktoru Dr. Emmanual Timoni’nin 1724 yılında aşının bilimsel açıklamasını İngiltere Kraliyet Tabipler Birliği’ne sunmasıydı. bu biçimdece Avrupa’da bilim dünyası da çiçek aşısı ile tanışmış oldu.
Birinci çağdaş aşı ise İngiliz cerrah Edward Jenner tarafınca 1796 yılında geliştirildi.
Kraliyet Cemiyeti’ne sunulan deneyin yetersiz ve fazlaca devrimci bulunması üzerine Jenner, 11 aylık oğlu da dahil olmak üzere bir epey çocuk üzerinde aşı denemeleri yaptı ve neticeleri raporlaştırarak 1798 yılında onay aldı.
Jenner, aşı manasına gelen “vaccine” sözünü de Latincede inek manasına gelen “vacca” sözcüğünden türetti.
İlerleyen senelerda İngiltere’nin yanı sıra Fransa, Rusya, İsveç ve İtalya’da aşı süratle yayıldı.
OSMANLI’DA İLK YERLİ AŞI DENEMELERİ
Osmanlı Devleti’nde Jenner metoduna nazaran ilk aşı, 1800 yılında İstanbul’da yapıldı.
Avrupa’dan ithal olarak temin edilen aşılar, istenilen vakit ve ölçüde gelmediğinden “yerli aşı” için denemelere başlandı.
Tarihimizde çağdaş tıbbın öncüsü olarak kabul edilen Şanizâde Ataullah Efendi, 1811 yılında yerli aşı denemesi yaptıysa da başarılı olamadı.
1839 yılında aşı uygulamaları için Mekteb-i Tıbbiye gorevlendirildi ve 1840 yılında aşının fiyatsız bulunmasına ait padişah sonucu yayınlandı.
İstanbul’da 5 yıl daha sonra çiçek salgınının ortaya çıkması niçiniyle bir daha aşı denemeleri yapıldı. Çünkü bu salgında Avrupa’dan alınan aşılar etkisiz kalmıştı.
1867 yılında başlatılan aşı kampanyasında devlet gorevlileri mahallelerde dolaşarak aşılanmayan çocukları tespit ettiler ve Mekteb-i Tıbbiye başta olmak üzere kurulan bir epeyce değerli merkezde çocuklar aşılandı.
ABDÜLHAMİD’İN PASTEUR’Ü DESTEKLEME KURALI
bu vakitte aşı çalışmaları gerçekleştiren ve dünya tıp tarihine geçen bir diğer isim, Fransız kimyager ve mikrobiyolog Louis Pasteur’dü.
Kuduz aşısı birinci kere 1885 yılında uygulanmış; aşının ardından Pasteur, kuracağı enstitü için devlet liderlerine mektup yazarak yardım talep etmişti.
Periyodun Osmanlı padişahı Sultan II. Abdülhamid, çalışmaların İstanbul’da
sürdürülebilmesi koşuluyla yardım yapabileceğini bildirdi.
Pasteur’ün bu teklifi kabul etmemesi üzerine Abdülhamid, kendi bütçesinden 10 bin frank ile en değerli Osmanlı nişanlarından olan Mecidiye Nişanı’nı Pasteur’e yolladı.
Çalışmaların İstanbul’da da sürdürülmesini isteyen II. Abdülhamid, Dr. Hüseyin Remzi Beyefendi, Zoeros Paşa ve Veteriner Hüseyin Hüsnü Beyefendi’den oluşan heyeti Pasteur’ün enstitüsünde asistan olarak yetiştirilmek üzere Paris’e yolladı.
Hedefi, Osmanlı tıbbını geliştirecek formların bu doktorlar tarafınca öğrenilmesi ve öbür doktorlara aktarılmasıydı.
BOZULMADAN ULAŞIMI SAĞLANMASI İÇİN PEK ÇOK VİLAYETTE AŞI MERKEZİ KURULDU
1887’de Zoeres Paşa’nın kliniğinde Kuduz Tedavi Merkezi kuruldu ve bu merkezde hem kuduz aşısı tıpkı vakitte difteri serumu üretildi.
1892 yılında Dr. Hüseyin Remzi Beyefendi tarafınca yerli aşı üretimi için Telkihhane-i Şahâne kuruldu.
1893 yılında Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ile tıpkı bahçede yer alan Bakteriyolojihane-i Şahane’nin temelleri atıldı. Osmanlı’da o dönemde görülen kolera salgını, bu kurumun kuruluşunda tesirli oldu.
Artan aşı gereksinimi ve aşıların bozulmadan ulaşımını sağlayabilmek ismine birtakım vilayetlerde yeni aşı üretim merkezleri inşa edildi.
AŞI KADEMELİ OLARAK ZARURÎ HALE GETİRİLDİ
Bu süreçte basamaklı olarak okullarda hastalığı atlatmayan çocuklara, mahpustaki mahkumlara, devlet dairesinde işe başlayanlara, yeni doğan bebeklere ve fabrika emekçilerine çiçek aşısı zarurî hale getirildi.
Osmanlı arşivlerinde yer alan 1906 ve 1913 tarihindeki bu “aşı şehadetnameleri”nde, uygulanan çiçek aşıları belgelenmişti. O denli ki aşılananlar içinde üç doz uygulananlar dahi bulunuyordu.
1911 yılında tifo, 1913 yılında kolera, dizanteri ve veba aşıları üretilerek kullanıldı. 1927 yılında ise verem aşısının üretimine başlandı.
Aşı üretiminde Dr. Refik Saydam tarafınca 1928 yılında kurulan Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü, bu manada bir dönüm noktası oldu. 1940 yılı itibariyle ise karma aşılar üretilmeye başlandı.
HIFZISSIHHA ENSTİTÜSÜ’NÜN ÇALIŞMALARI 1997’DE BİTİRİLDİ
Kuduz, çiçek, tifüs, verem, difteri, boğmaca, tetanoz, kolera ve influenza aşılarının üretilebildiği Türkiye’de aşı üretim teknolojilerine yatırım azaldı ve Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü’nün çalışmaları 1997’de bitirildi.
Aşı üretiminin son bulmasıyla aşılar yurtharicinden ithal edilmeye başlandı.
Covid 19 salgınının olumsuz tesirlerinin önüne geçilebilmek emeliyle yerli aşı üretiminin ehemmiyeti bir sefer daha anlaşıldı.
KAYNAK: HABER7
Yaşadığımız coğrafyada aşı uygulamalarının asırlar öncesine uzanan bir geçmişi bulunuyor. Salgın hastalıkların önlenmesinde değerli bir rol üstüne alan aşı, Osmanlı döneminde bilinen ve uygulanan bir formüldü.
Büyükbaş hayvanlardan alınan çiçek hastalığı mikrobuyla aşılanan çocukların çiçek hastalığına yakalanmadığı, Türkler tarafınca bilinen bir konuydu.
birinci vakit içinderda Hindistan ve Çin’de tatbik edilen çiçek aşısı, Kafkaslardan Osmanlı coğrafyasına geldi; Avrupa’ya geçişi ise bir İngiliz leydisinin İstanbul’a ayak basması yardımıyla oldu.
ÇİÇEK HASTALIĞI YÜZBİNLERCE İNSANIN VEFATINA SEBEP OLDU
Çiçek hastalığı, tarihte en epey ölüme sebep olan salgınlardan biri. Vebadan daha sonra en epeyce mevte sebep olan ikinci salgın hastalık olan çiçek hastalığı, Asya ve Avrupa’da tarih boyunca yüzbinlerce insanın vefatına sebep oldu.
Çiçek hastalığının dünya genelinde 25 milyonun üzerinde insanın vefatına niye olduğu düşünülüyor.
18. yüzyılda Avrupa’da yaklaşık 400 bine yakın kişi çiçek hastalığı niçiniyle hayatını yitirdi. İsveç’te doğan çocukların yüzde 10’u bir daha bu hastalık sebebiyle öldü.
Amerika kıtasının keşfinin akabinde çiçek hastalığına bağışıklığı bulunmayan Kızılderililerin ölümlerinin başında bir daha bu hastalık geliyor ve Kızılderililerin yüzde 90’ının bu niçinle hayatını yitirdiği kestirim ediliyor. Emsal bir durum Avustralya’nın keşfedilmesiyle de yaşandı.
AVRUPA AŞIYLA OSMANLI SAYESİNDE TANIŞTI
Sultan III. Ahmed’in hükümdarlığı periyodunda diplomat Edward Wortley Montagu, 1716’da İngiltere elçisi olarak İstanbul’da bakılırsave başladı.
Onun kâtipliğini yapan eşi Lady Montagu, Osmanlı Devleti’nde geçirdiği iki yılı, kaleme aldığı mektuplarla İngiltere’deki arkadaşlarına anlattı.
yavaşça çiçek çıkaranlardan alınan hastalık mikrobu, çiçek çıkarmayanların derisine çizilerek sürülür bu biçimdece bağışıklık kazanması sağlanırdı.
BİR MEKTUPLA OSMANLI’DAN AVRUPA’YA TAŞINAN BİLGİ
Bilim dünyasında Müslüman âlimlerin yaptıkları katkıların derlendiği 1001 İcat – Dünyamızda İslam Mirası isimli yapıtta yer alan bilgiye bakılırsa Lady Montagu, Osmanlı Devleti’nde bu aşının nasıl uygulandığını gördü ve oğluna büyükelçilik doktoru Charles Maitland tarafınca aşı yaptırdı.
Akabinde bu uygulamayı kaleme aldığı bir mektupla arkadaşına anlattı. Osmanlı topraklarında çiçek hastalığının önüne aşı ile geçildiğini, bir fazlaca yaşlı hanımın bu süreci yapmayı bakılırsav edindiğini, aşılanmada en uygun vaktin sonbahar olduğunu kaleme aldı.
Osmanlı coğrafyasında geçirdiği 1717-1718 senelerındaki hatıraları Türkiye Mektupları olarak kitaplaştırılan anılarında Lady Montagu, aşının bilgilerinı anlattığı mektubunda yapılan uygulamayı bilgileriyla yazmıştı:
Bu uygulamanın binlerce çocuğa yapıldığını belirten Lady Montagu, aşı niçiniyle kimsenin ölmediğini, yararına inandığı için çocuğuna da yaptıracağını kelamlarına eklemişti.
AŞI MANASINA GELEN ‘VACCINE’ İNEK SÖZCÜĞÜNDEN TÜRETİLDİ
En değerli gelişme ise Montagulerin İstanbul’daki doktoru Dr. Emmanual Timoni’nin 1724 yılında aşının bilimsel açıklamasını İngiltere Kraliyet Tabipler Birliği’ne sunmasıydı. bu biçimdece Avrupa’da bilim dünyası da çiçek aşısı ile tanışmış oldu.
Birinci çağdaş aşı ise İngiliz cerrah Edward Jenner tarafınca 1796 yılında geliştirildi.
Kraliyet Cemiyeti’ne sunulan deneyin yetersiz ve fazlaca devrimci bulunması üzerine Jenner, 11 aylık oğlu da dahil olmak üzere bir epey çocuk üzerinde aşı denemeleri yaptı ve neticeleri raporlaştırarak 1798 yılında onay aldı.
Jenner, aşı manasına gelen “vaccine” sözünü de Latincede inek manasına gelen “vacca” sözcüğünden türetti.
İlerleyen senelerda İngiltere’nin yanı sıra Fransa, Rusya, İsveç ve İtalya’da aşı süratle yayıldı.
OSMANLI’DA İLK YERLİ AŞI DENEMELERİ
Osmanlı Devleti’nde Jenner metoduna nazaran ilk aşı, 1800 yılında İstanbul’da yapıldı.
Avrupa’dan ithal olarak temin edilen aşılar, istenilen vakit ve ölçüde gelmediğinden “yerli aşı” için denemelere başlandı.
Tarihimizde çağdaş tıbbın öncüsü olarak kabul edilen Şanizâde Ataullah Efendi, 1811 yılında yerli aşı denemesi yaptıysa da başarılı olamadı.
1839 yılında aşı uygulamaları için Mekteb-i Tıbbiye gorevlendirildi ve 1840 yılında aşının fiyatsız bulunmasına ait padişah sonucu yayınlandı.
İstanbul’da 5 yıl daha sonra çiçek salgınının ortaya çıkması niçiniyle bir daha aşı denemeleri yapıldı. Çünkü bu salgında Avrupa’dan alınan aşılar etkisiz kalmıştı.
1867 yılında başlatılan aşı kampanyasında devlet gorevlileri mahallelerde dolaşarak aşılanmayan çocukları tespit ettiler ve Mekteb-i Tıbbiye başta olmak üzere kurulan bir epeyce değerli merkezde çocuklar aşılandı.
ABDÜLHAMİD’İN PASTEUR’Ü DESTEKLEME KURALI
bu vakitte aşı çalışmaları gerçekleştiren ve dünya tıp tarihine geçen bir diğer isim, Fransız kimyager ve mikrobiyolog Louis Pasteur’dü.
Kuduz aşısı birinci kere 1885 yılında uygulanmış; aşının ardından Pasteur, kuracağı enstitü için devlet liderlerine mektup yazarak yardım talep etmişti.
Periyodun Osmanlı padişahı Sultan II. Abdülhamid, çalışmaların İstanbul’da
sürdürülebilmesi koşuluyla yardım yapabileceğini bildirdi.
Pasteur’ün bu teklifi kabul etmemesi üzerine Abdülhamid, kendi bütçesinden 10 bin frank ile en değerli Osmanlı nişanlarından olan Mecidiye Nişanı’nı Pasteur’e yolladı.
Çalışmaların İstanbul’da da sürdürülmesini isteyen II. Abdülhamid, Dr. Hüseyin Remzi Beyefendi, Zoeros Paşa ve Veteriner Hüseyin Hüsnü Beyefendi’den oluşan heyeti Pasteur’ün enstitüsünde asistan olarak yetiştirilmek üzere Paris’e yolladı.
Hedefi, Osmanlı tıbbını geliştirecek formların bu doktorlar tarafınca öğrenilmesi ve öbür doktorlara aktarılmasıydı.
BOZULMADAN ULAŞIMI SAĞLANMASI İÇİN PEK ÇOK VİLAYETTE AŞI MERKEZİ KURULDU
1887’de Zoeres Paşa’nın kliniğinde Kuduz Tedavi Merkezi kuruldu ve bu merkezde hem kuduz aşısı tıpkı vakitte difteri serumu üretildi.
1892 yılında Dr. Hüseyin Remzi Beyefendi tarafınca yerli aşı üretimi için Telkihhane-i Şahâne kuruldu.
1893 yılında Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ile tıpkı bahçede yer alan Bakteriyolojihane-i Şahane’nin temelleri atıldı. Osmanlı’da o dönemde görülen kolera salgını, bu kurumun kuruluşunda tesirli oldu.
Artan aşı gereksinimi ve aşıların bozulmadan ulaşımını sağlayabilmek ismine birtakım vilayetlerde yeni aşı üretim merkezleri inşa edildi.
AŞI KADEMELİ OLARAK ZARURÎ HALE GETİRİLDİ
Bu süreçte basamaklı olarak okullarda hastalığı atlatmayan çocuklara, mahpustaki mahkumlara, devlet dairesinde işe başlayanlara, yeni doğan bebeklere ve fabrika emekçilerine çiçek aşısı zarurî hale getirildi.
Osmanlı arşivlerinde yer alan 1906 ve 1913 tarihindeki bu “aşı şehadetnameleri”nde, uygulanan çiçek aşıları belgelenmişti. O denli ki aşılananlar içinde üç doz uygulananlar dahi bulunuyordu.
1911 yılında tifo, 1913 yılında kolera, dizanteri ve veba aşıları üretilerek kullanıldı. 1927 yılında ise verem aşısının üretimine başlandı.
Aşı üretiminde Dr. Refik Saydam tarafınca 1928 yılında kurulan Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü, bu manada bir dönüm noktası oldu. 1940 yılı itibariyle ise karma aşılar üretilmeye başlandı.
HIFZISSIHHA ENSTİTÜSÜ’NÜN ÇALIŞMALARI 1997’DE BİTİRİLDİ
Kuduz, çiçek, tifüs, verem, difteri, boğmaca, tetanoz, kolera ve influenza aşılarının üretilebildiği Türkiye’de aşı üretim teknolojilerine yatırım azaldı ve Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü’nün çalışmaları 1997’de bitirildi.
Aşı üretiminin son bulmasıyla aşılar yurtharicinden ithal edilmeye başlandı.
Covid 19 salgınının olumsuz tesirlerinin önüne geçilebilmek emeliyle yerli aşı üretiminin ehemmiyeti bir sefer daha anlaşıldı.
KAYNAK: HABER7