“Diktatör, demokrasi getirmedi, padişahlığı yıktı” diyenler nasıl özeleştiri yaptı… Atatürk haklıydı
Gazeteci-yazar Zekeriya Sertel Atatürk’ün cenaze merasimini izlerken vicdanıyla bir hesaplaşma gereğini duyuyor. Şöyle yazıyor anılarında: “Sıhhatinde biz bu adama karşı demokrasi ve özgürlük savaşı yapmıştık. Onu, demokrasi ve hürriyet getirmediği için adeta hatalı sayıyorduk. Onun hareketlerini diktatörce buluyorduk. Zira o vakit ormanın ortasındaydık. Ağaçları görüyorduk, lakin ormanı bütün büyüklüğüyle bakılırsamiyorduk. Artık geçenleri daha berrak nazaranbiliyorum. Atatürk memleketin toplumsal, siyasal ve ekonomik ömründe büyük ihtilaller yapmıştı. Halifeliği ve padişahlığı yıkmış yerine bir cumhuriyet rejimi getirmişti. Halkın toplumsal ömründe ve geleneklerinde biroldukça temelli değişiklik yapmıştı.”
Zekeriya Sertel, yaşanılan altüst oluşların sıcaklığı azalınca olan-bitene doruktan, siyasal önyargılardan uzak ve en değerlisi de bütüncül olarak bakabiliyor. Karşı karşıya gelen iki safı net bir halde bakılırsabiliyor. O günün can alıcı nazaranvi, ülkenin kanla-canla, büyük fedakârlıklarla kazanılan bağımsızlığının ve ihtilallerin korunması ve geliştirilmesidir. Atatürk’ün yaşadığı zorlukları ve O’nun da her durumda her istediğini yapamayacağını anlıyor.
Sertel, özeleştirisini sürdürüyor: “Birbiri akabinde gerçekleştirdiği ihtilaller bu biçimde biroldukça hoşnutsuzluk yaratmıştı. Halife ve Padişahtan yana olanlar ona cephe almışlardı. Kimi İttihatçılar ona karşı suikast tertiplemişlerdi. Şapka ve yazı ihtilalleri, tekkelerin ortadan kaldırılması, biroldukca makûs geleneğin yıkılması birtakım kimseleri huzursuz etmişti. Emperyalistler de memleket ortasında isyanlar çıkartmışlardı. İstanbul’da bütün Halifeci, Padişahçı ve gerici basın, Atatürk’e karşı yaylım ateşi açmıştı. Bütün bu şartlar ortasında hürriyet ve demokrasi gelişebilir miydi? Bilakis ihtilal düşmanlarına karşı az fazlaca sert davranmak gerekir. Atatürk de iç ve dış düşmanlara karşı ihtiyatlı ve önlemli bulunmak ihtiyacındaydı. bu biçimde olmakla birlikte Hitler ve Mussolini biçiminde bir diktatörlüğe gitmedi. Kişi idaresinden hayli Meclis egemenliğine, yani halk egemenliğine değer verdi. Bütün şartlar onun doğulu bir diktatör bulunmasına elverişliydi. Ancak asker bulunmasına karşın yumuşak, şirin ve akıllı bir otorite kurdu. Bu otorite diktatörlükte olduğu üzere endişeye değil, sevgiye dayanıyordu. Ona bu kuvveti veren şey halkın kendisine sevgiyle bağlı olmasıydı.
Onun için bizim istediğimiz kadar değilse de yine de günün şartlarının elverdiği ölçüde hür bir rejim kurdu. Biz tenkitlerimizi özgürce yapabildik. Nâzım Hikmet en devrimci şiirlerini onun periyodunda yazdı.
aslına bakarsan büyük adamlar lakin vefatlarından daha sonra anlaşılır. Atatürk de bütün ölçüleriyle artık anlaşılmaya başlamıştır. Bugün memlekette ilerici kuvvetler, Atatürk prensiplerine dayanarak savaşabiliyor.
“Onun için Atatürk dün de büyüktü, bugün de büyüktür, yarın da büyük kalacaktır. Biz uğrunda savaştığımız özgürlük ve demokrasiye lakin onun açtığı yoldan ulaşabiliriz.”(1) Zekeriya Sertel’in bu içten özeleştirisi fazlaca öğreticidir. Ayrıyeten Zekeriya Sertel’in de bedelini artırıyor.
Her periyodu değerlendirirken hakikat soruları sormak bize objektif bir kıymetlendirme imkanı veriyor. Sanırım en ufuk açıcı sorular: Kim için, ne için olmalı. Atatürk periyodunda kim için demokrasi vardı? O senelerda toplumun en fakir, en ezilen kesiti köylülerdi. İşte onların baş tacı olmaları gerektiği belirtildi. Köylülerin ağaların kulu bulunmasına son verildi. Bugün bunun ne manaya geldiğini daha güzel anlatabilmek için doğu vilayetlerinde valilik yapan Mebus Mazhar Müfit (Kansu olmalı) Bey’in anlattığı bir anıyı aktarıyorum:
MAZHAR MÜFİT BEY’DEN BİR ANI
“Haber verdiler, Selman Ağa gelmiş!
Selman Ağa beraberinde beyefendidir, bununla birlikte nahiye müdürüdür. Hükümet konağının önünde 500 atlı durdu. İstinaf savcısı, gerisinden da Selman Ağa içeri girdi. Selam verdi, şikâyete başladı:
‘-Benim elimde fermanım var… (Nahiye müdürlüğü buyrultusunu göstererek) Ben adam öldürebilirim. Bu herife (İstinaf savcısını kastediyor) ne oluyor ki, beni tutuklamaya geliyor. Odana sığınmış olmasa vallah öldürürdüm. Hem, ölen adam da benim adamım ona ne oluyor.’
Savcının, doğu vilayetlerinde manası bu idi anlaşılan… O, bir gereksiz, o bir yabancı, görevi olmayan işlere karışan adamdı. (…)
Bir yeni devlet, gelişmesi için bu çeşit feodal hakları kökünden yıkmak zaruretindedir. Veyahut da feodal hukuk, çağdaş devleti başından atmaya mecburdur.
Eşitler prensibini silahının ucuna bir bayrak üzere takan Cumhuriyet, eşit olmayanlar hukukuna dayanan vassallar ve süzerenlerden meydana gelen bir topluluğa yaşamak hakkını veremezdi.”
“HALK HÜKÜMETİ”
Köylülerin, toprak sahibi olmaları, daha yeterli şartlarda üretim yapabilmeleri, daha yüksek gelir elde etmeleri, sıhhatleri, salgın hastalıklardan korunabilmeleri, eğitimleri için elden gelenin en güzeli yapılmaya çalışıldı. Mali durumu epeyce zahmetli bulunmasına rağmen genç Cumhuriyet, tarımdan alınan Aşar vergisini kaldırdı. En kıymetlisi de Altı okla tabir edilen prensipler, tüm milletin faydasını gözeten siyasetlerin formüle edilmesi ve Anayasa’ya yazılmasıdır. Halk da kurtarıcı ve kurucu liderini, Ata’sını anladı, takdir etti ve sevdi. Onun ardında saf tuttu.
Atatürk’ün şahsen yaptığı değişiklikle, 1937 yılı Anayasası’nın 2. Hususu şöylekiydi: “Türkiye Devleti, Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve Devrimcidir.”
Mustafa Kemal, 1 Aralık 1921’de Bakanlar Konseyinin “bakılırsav ve Yetkisini Belirten Yasa” önerisi niçiniyle yaptığı konuşmada hükümetlerinin bir “halk hükümeti” olduğunu açıklıyor: “Efendiler, bizim hükümetimiz sosyalist bir hükümet değildir. Ve gerçekten kitaplarda mevcut olan hükümetlerin, idare biçimleri istikametiyle hiç birine benzemeyen bir hükümettir. Ama ulusal egemenliği, ulusal iradeyi unsur edinen bir hükümettir, bu yapıda bir hükümettir. Bilimsel ve toplumsal açıdan bizim hükümetimizi tanımlamak gerekirse, ‘halk hükümeti’ deriz. (…) Biz, ömrünü, bağımsızlığını kurtarmak için çalışan iş insanlarıyız, zavallı bir halkız! Kurtulmak, yaşamak için çalışan, çalışmak zorunda olan bir halkız! (…) bu biçimde, Halkçılık, toplum sistemini çalışma (üretme) hukukuna dayandırmak isteyen bir idare biçimidir. Efendiler, biz bu hakkımızı gizli tutmak, bağımsızlığımızı kurtarmak için ulus olarak bizi mahvetmek isteyen emperyalizme ve bizi yutmak isteyen kapitalizme karşı ulusça savaşmayı göze almış insanlarız.”
Amerika’nın ve öteki emperyalistlerin “demokrasi getirdiği” Irak, Libya ve Suriye’de yaşananlar bize, ne yapmamız gerektiğini, bedeli fazlaca acı olsa da gösteriyor. Ayağını bu ülkenin toprağına basan tüm güçler birleşmeli ve evvela emperyalizme karşı direnmeyi başarmalıdır.
Beşerler için en temel özgürlük, onurunu koruyarak, daha güzel şartlarda yaşamaktır. Siyasi ve ekonomik bağımsızlığı olmayan bir ülkede hiç kimse için bu hakkın garantisi yoktur. Bu niçinle atılan her adımla evvela vatanın bağımsızlığı korunmalı, güçlendirmelidir. Lakin tam bağımsız bir vatanda, iktisat güçlenir; tüm haklar ve özgürlükler filizlenir, uzunluk atar.
Feyziye Özberk
ALINTIDIR
Gazeteci-yazar Zekeriya Sertel Atatürk’ün cenaze merasimini izlerken vicdanıyla bir hesaplaşma gereğini duyuyor. Şöyle yazıyor anılarında: “Sıhhatinde biz bu adama karşı demokrasi ve özgürlük savaşı yapmıştık. Onu, demokrasi ve hürriyet getirmediği için adeta hatalı sayıyorduk. Onun hareketlerini diktatörce buluyorduk. Zira o vakit ormanın ortasındaydık. Ağaçları görüyorduk, lakin ormanı bütün büyüklüğüyle bakılırsamiyorduk. Artık geçenleri daha berrak nazaranbiliyorum. Atatürk memleketin toplumsal, siyasal ve ekonomik ömründe büyük ihtilaller yapmıştı. Halifeliği ve padişahlığı yıkmış yerine bir cumhuriyet rejimi getirmişti. Halkın toplumsal ömründe ve geleneklerinde biroldukça temelli değişiklik yapmıştı.”
Zekeriya Sertel, yaşanılan altüst oluşların sıcaklığı azalınca olan-bitene doruktan, siyasal önyargılardan uzak ve en değerlisi de bütüncül olarak bakabiliyor. Karşı karşıya gelen iki safı net bir halde bakılırsabiliyor. O günün can alıcı nazaranvi, ülkenin kanla-canla, büyük fedakârlıklarla kazanılan bağımsızlığının ve ihtilallerin korunması ve geliştirilmesidir. Atatürk’ün yaşadığı zorlukları ve O’nun da her durumda her istediğini yapamayacağını anlıyor.
Sertel, özeleştirisini sürdürüyor: “Birbiri akabinde gerçekleştirdiği ihtilaller bu biçimde biroldukça hoşnutsuzluk yaratmıştı. Halife ve Padişahtan yana olanlar ona cephe almışlardı. Kimi İttihatçılar ona karşı suikast tertiplemişlerdi. Şapka ve yazı ihtilalleri, tekkelerin ortadan kaldırılması, biroldukca makûs geleneğin yıkılması birtakım kimseleri huzursuz etmişti. Emperyalistler de memleket ortasında isyanlar çıkartmışlardı. İstanbul’da bütün Halifeci, Padişahçı ve gerici basın, Atatürk’e karşı yaylım ateşi açmıştı. Bütün bu şartlar ortasında hürriyet ve demokrasi gelişebilir miydi? Bilakis ihtilal düşmanlarına karşı az fazlaca sert davranmak gerekir. Atatürk de iç ve dış düşmanlara karşı ihtiyatlı ve önlemli bulunmak ihtiyacındaydı. bu biçimde olmakla birlikte Hitler ve Mussolini biçiminde bir diktatörlüğe gitmedi. Kişi idaresinden hayli Meclis egemenliğine, yani halk egemenliğine değer verdi. Bütün şartlar onun doğulu bir diktatör bulunmasına elverişliydi. Ancak asker bulunmasına karşın yumuşak, şirin ve akıllı bir otorite kurdu. Bu otorite diktatörlükte olduğu üzere endişeye değil, sevgiye dayanıyordu. Ona bu kuvveti veren şey halkın kendisine sevgiyle bağlı olmasıydı.
Onun için bizim istediğimiz kadar değilse de yine de günün şartlarının elverdiği ölçüde hür bir rejim kurdu. Biz tenkitlerimizi özgürce yapabildik. Nâzım Hikmet en devrimci şiirlerini onun periyodunda yazdı.
aslına bakarsan büyük adamlar lakin vefatlarından daha sonra anlaşılır. Atatürk de bütün ölçüleriyle artık anlaşılmaya başlamıştır. Bugün memlekette ilerici kuvvetler, Atatürk prensiplerine dayanarak savaşabiliyor.
“Onun için Atatürk dün de büyüktü, bugün de büyüktür, yarın da büyük kalacaktır. Biz uğrunda savaştığımız özgürlük ve demokrasiye lakin onun açtığı yoldan ulaşabiliriz.”(1) Zekeriya Sertel’in bu içten özeleştirisi fazlaca öğreticidir. Ayrıyeten Zekeriya Sertel’in de bedelini artırıyor.
Her periyodu değerlendirirken hakikat soruları sormak bize objektif bir kıymetlendirme imkanı veriyor. Sanırım en ufuk açıcı sorular: Kim için, ne için olmalı. Atatürk periyodunda kim için demokrasi vardı? O senelerda toplumun en fakir, en ezilen kesiti köylülerdi. İşte onların baş tacı olmaları gerektiği belirtildi. Köylülerin ağaların kulu bulunmasına son verildi. Bugün bunun ne manaya geldiğini daha güzel anlatabilmek için doğu vilayetlerinde valilik yapan Mebus Mazhar Müfit (Kansu olmalı) Bey’in anlattığı bir anıyı aktarıyorum:
MAZHAR MÜFİT BEY’DEN BİR ANI
“Haber verdiler, Selman Ağa gelmiş!
Selman Ağa beraberinde beyefendidir, bununla birlikte nahiye müdürüdür. Hükümet konağının önünde 500 atlı durdu. İstinaf savcısı, gerisinden da Selman Ağa içeri girdi. Selam verdi, şikâyete başladı:
‘-Benim elimde fermanım var… (Nahiye müdürlüğü buyrultusunu göstererek) Ben adam öldürebilirim. Bu herife (İstinaf savcısını kastediyor) ne oluyor ki, beni tutuklamaya geliyor. Odana sığınmış olmasa vallah öldürürdüm. Hem, ölen adam da benim adamım ona ne oluyor.’
Savcının, doğu vilayetlerinde manası bu idi anlaşılan… O, bir gereksiz, o bir yabancı, görevi olmayan işlere karışan adamdı. (…)
Bir yeni devlet, gelişmesi için bu çeşit feodal hakları kökünden yıkmak zaruretindedir. Veyahut da feodal hukuk, çağdaş devleti başından atmaya mecburdur.
Eşitler prensibini silahının ucuna bir bayrak üzere takan Cumhuriyet, eşit olmayanlar hukukuna dayanan vassallar ve süzerenlerden meydana gelen bir topluluğa yaşamak hakkını veremezdi.”
“HALK HÜKÜMETİ”
Köylülerin, toprak sahibi olmaları, daha yeterli şartlarda üretim yapabilmeleri, daha yüksek gelir elde etmeleri, sıhhatleri, salgın hastalıklardan korunabilmeleri, eğitimleri için elden gelenin en güzeli yapılmaya çalışıldı. Mali durumu epeyce zahmetli bulunmasına rağmen genç Cumhuriyet, tarımdan alınan Aşar vergisini kaldırdı. En kıymetlisi de Altı okla tabir edilen prensipler, tüm milletin faydasını gözeten siyasetlerin formüle edilmesi ve Anayasa’ya yazılmasıdır. Halk da kurtarıcı ve kurucu liderini, Ata’sını anladı, takdir etti ve sevdi. Onun ardında saf tuttu.
Atatürk’ün şahsen yaptığı değişiklikle, 1937 yılı Anayasası’nın 2. Hususu şöylekiydi: “Türkiye Devleti, Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve Devrimcidir.”
Mustafa Kemal, 1 Aralık 1921’de Bakanlar Konseyinin “bakılırsav ve Yetkisini Belirten Yasa” önerisi niçiniyle yaptığı konuşmada hükümetlerinin bir “halk hükümeti” olduğunu açıklıyor: “Efendiler, bizim hükümetimiz sosyalist bir hükümet değildir. Ve gerçekten kitaplarda mevcut olan hükümetlerin, idare biçimleri istikametiyle hiç birine benzemeyen bir hükümettir. Ama ulusal egemenliği, ulusal iradeyi unsur edinen bir hükümettir, bu yapıda bir hükümettir. Bilimsel ve toplumsal açıdan bizim hükümetimizi tanımlamak gerekirse, ‘halk hükümeti’ deriz. (…) Biz, ömrünü, bağımsızlığını kurtarmak için çalışan iş insanlarıyız, zavallı bir halkız! Kurtulmak, yaşamak için çalışan, çalışmak zorunda olan bir halkız! (…) bu biçimde, Halkçılık, toplum sistemini çalışma (üretme) hukukuna dayandırmak isteyen bir idare biçimidir. Efendiler, biz bu hakkımızı gizli tutmak, bağımsızlığımızı kurtarmak için ulus olarak bizi mahvetmek isteyen emperyalizme ve bizi yutmak isteyen kapitalizme karşı ulusça savaşmayı göze almış insanlarız.”
Amerika’nın ve öteki emperyalistlerin “demokrasi getirdiği” Irak, Libya ve Suriye’de yaşananlar bize, ne yapmamız gerektiğini, bedeli fazlaca acı olsa da gösteriyor. Ayağını bu ülkenin toprağına basan tüm güçler birleşmeli ve evvela emperyalizme karşı direnmeyi başarmalıdır.
Beşerler için en temel özgürlük, onurunu koruyarak, daha güzel şartlarda yaşamaktır. Siyasi ve ekonomik bağımsızlığı olmayan bir ülkede hiç kimse için bu hakkın garantisi yoktur. Bu niçinle atılan her adımla evvela vatanın bağımsızlığı korunmalı, güçlendirmelidir. Lakin tam bağımsız bir vatanda, iktisat güçlenir; tüm haklar ve özgürlükler filizlenir, uzunluk atar.
Feyziye Özberk
ALINTIDIR