Gelişen işitme sistemi işitme kaybı ile zedelendiğinde koklear implantasyon ile sistem gelişime devam edip olağan işlev mu gösterir, yoksa kimi yeteneklerini kaybeder mi?
İşitme kaybı niçiniyle işitsel yolda pek epeyce değişimin olduğu bilinen bir gerçektir. Fakat bu değişimler işlevsel değişimdir. Yapılan araştırmalar işitsel beyinsapı gelişmeninin olmadığı bir durumda (işitme engeli) beyinde talamo-Kotikal bölgelerdeki belirleyici öteki yapıların devreye girmesiyle (cross-modal plasticity) gelişmenin devam ettiğini göstermektedir. Koklear implant ise işitsel beyinsapının gelişmenini uyaran aygıtlardır. İşitme kaybının başladığı vakitten daha uzun bir süre daha sonra koklear implantasyon yapılırsa işitsel korteksin bir daha organize olması sınırlanır. Koklear implantasyon en kısa müddette uygulanmalıdır. bu türlü bilhassa çocuklarda konuşmayı manaya ve konuşma lisanının kullanması mümkün olabilmektedir.
Fakat yalnızca koklear implantasyonun yapılması kâfi olmamaktadır. Gördüklerimizi, işittiklerimizi, tattığımız yemekleri, kokuları anlamak bilmek isteği duyduğumuz için eğitim gereklidir. Konuşmayı, saymayı, okumayı, yazmayı bilmeden olağan bir biçimde yaşamak, diğerleriyle irtibat kurmak olanaksızdır. Bütün bunlar için de eğitim almamız gerekmektedir.
Üstelik hiç bir şey bilmeden, ilgimizi çeken mesleği ya da sporu nasıl seçebiliriz? Müziğin, fotoğrafın, tarihin ilgimizi çekip çekmediğini, yabancı lisanları konuşabilmenin düzgün olup olmadığını nasıl bilebiliriz? Ne kadar fazlaca şey bilirsek o kadar fazlaca seçeneğimiz olur ve epey daha ÖZGÜR oluruz! Bunları sağlayacak eğitimdir.
Eğitimde en değerli noktalardan birisi de olağan işiten bir insanın gelişim kademelerini takip etmektir. Gelişimde Birinci yıl, sözel uyaranları dinleme yılı olarak tanımlanmıştır. Birinci yılın sonlarına gerçek kendi ses üretimimizi duyarak seslerin beyindeki kinestetik ve geri bildirim işlevleri devreye sokulur ve işitsel işlevleri birleştirerek en kıymetli işlevsel aktivite gerçekleştirilmiş olunur. İşitsel gelişmenin anahtar öğeleri aşağıda sıralanmıştır:
1. KEŞFETME : bu vakitte çocuk ses varlığına yahut yokluğuna cevap verir. Bu seviye, işitme kayıplı birden fazla çocukta yalnızca işitme aygıtı. ile olur. Aileler birinci geri bildirim mekanizmayı oluşturmakla nazaranvlidirler.
2. AYIRDETME : Sesler içindeki farklar belirlenir.
3. TANIMLAMA : Çocuğun özel sesleri yinelamaya başladığı periyottur. Hafıza gerektirir. Birtakım sesleri taklit edebilir.
4. MANAYA : Çocuğun etrafındaki lisan ile ilgili yahut lisan ile ilgili olmayan sesleri, akustik sinyalleri manaya fazıdır. İşitsel gelişmenin son ve en karışık fazıdır. En düzgün işitme aygıtı seçimi tahlil değildir. Çocuğun dinlemeyi ve konuşmayı kesinlikle öğrenmesi gerekir.
5. KEŞFETME: Zira keşfetme işitme yeteneğinin gelişimi birinci basamağıdır. Aile koklear implantı çocuğun uyanması ile birlikte takar, açık ve yeterli söylem edilmiş konuşma yaparsa; çocuk etrafını keşfetmeye başlar.
Koklear implant aracılığıyla işitmenin sağlanması ile çocuğun konuşma lisanı için de başarılı yaşantılar sağlamaktadır (Geers ark, 2003;. Moog, JS, 2002; Hammes ve ark. 2002; Rhoades & Chisolm,2001).
Araştırmalar ayrıyeten birtakım çocukların akademik muvaffakiyetlerinin olağan işiten çocuklar olan uçurumlarını kapattığını da göstermektedir (Francis ve arkadaşları, 1999). Bunun için birfazlaca faktör değerliyken erken lisan gelişmeninin desteklenmesi her şeyden değerlidir.
Lisan gelişimi işitsel, toplumsal, motor, kendine bakım ve manaya ve idrak etme yeteneğine dayalı olan işlevlerin bütünleşmesiyle alaka halindedir ve ailenin çocuklarıyla karşılıklı etkileşimde bulunularak uyarılır.
İşitme engelli bir bebekte konuşmanın öğrenilmesini etkileyen faktörler nelerdir?
Bir bebeğin konuşmayı gerçek bir halde öğrenebilmesi için birtakım beden yapılarının ve fonksiyonlarının olağan olması gerekir. Bu yapılar, olağan işiten bir kulak olmasa da olağan zekâ, konuşmayı düzenleyen hudut ve kas yapıları, ses çıkarma ve konuşma organı olarak bakılırsav yapan akciğerler ve soluk borusu, uygun bir anadil konuşma ortamı, yakın etrafın sevgisi ve ilgisi ve bunlardan başka olarak çocuğun coşku gelişmeninin olağan olması gerekir. Bana bakılırsa bu saydıklarımızdan en kıymetlisi de çocuğa gösterilecek gerçek sevgidir.
Aile çocuğunun koklear implantasyon daha sonrasında en kısa müddette konuşmasını istiyorsa çocuğunun uygun bir ortamda, düzgün söylem edilen bir lisanla müsabakasına yardımcı olmalıdır. Ayrıyeten konuşmayı çözmek ve üretebilmek için sağlıklı bir biyolojik donanımı olmalıdır. Yani çocuk gereğince gelişme ve büyüme göstermelidir. birebir vakitte lisan girdilerini algılamak için göz üzere öbür duysal organları sağlıklı fonksiyon göstermelidir. Lisanın temel yapılarını fark edebilecek ve öğrenebilecek bilişsel kapasitesi olmalıdır. Konuşma seslerini çıkarabilecek kâfi konuşma organları olmalıdır.
Üstte sıralanan yapıların olağan olması haricinde ayrıyeten konuşmayı engelleyecek hastalıkların bulunmaması gerekir. Ailesi olarak çocuğun gelişmenini destekleyecek bakımı ve ilgiyi de vermek gerekmektedir. İşitme engelli olduğu için konuşmaktan vazgeçmek yahut daha yüklü olarak işaret kullanmak yanlışsız değildir.
Ebeveynler bebeklerinde konuşmanın öğrenilmesinde gecikme olup olmadığına da dikkat edebilirler, ama erken fark etmek için çocuğun daha fazlaca insan sesine tepki verip vermediği irdelenmelidir. Birinci altı ayda agulama sesi olağan işitenlerde de işitme kayıplılarda da şimdi tıpkı olduğu için salt bu seslere bakarak işitme kaybı tanınamaz. Fakat bu aylarda bebeğin görmesi mümkün olmadığı bir noktadan çıkarılan sese bebeğin başını çevirip çevirmediği, gözlerini kırkıp kırpmadığı üzere yansılar kıymetli ipuçlarını verebilir.
Olağan işiten bir Bebeğin lisan gelişmeninde bedellendirilen durumlar
1. Bebeklik periyodundan itibaren bir kulağının üstüne yatar konumda uykuya dalarken, annesinin 1 metre uzaklıktan söylemiş olduği orta şiddetteki aeiuosz seslerini duyar duymaz uykusundan uyanıyor mu?
2. Altıncı ayından daha sonra yandan ve geriden gelen orta şiddetteki seslere yanlışsız yönelebiliyor mu?
3. Dokuzuncu ayından daha sonra ismine dönüp bakıyor mu?
4. Bir yaşını tamamlayınca manalı bir sözcük üretebiliyor mu?
5. 1,5 yaşını aştıktan daha sonra söylenen bir komutu yerine getirebiliyor mu?
6. 1,5yaşını aştıktan daha sonra söz dağarcığı 20 sözden çok mı?
7. Bir bebekte işitme kayıplı vaktinde tanındığı takdirde bu bebek hangi süreçlerden geçerek konuşmayı öğrenebilir?
İşitme kayıplı çocuğun lisan gelişmenindeki eksiklikler
İşitme kaybı olan çocuklarda söz bilgisi daha yavaş gelişir.
İşitme kaybı olan çocuklar “kedi, atlama, beş ve kırmızı üzere somut sözleri daha kolay “önce, daha sonra, eşit ve kıskanç” üzere daha soyut sözleri güç öğrenir.
Olağan işiten çocukların söz haznesi ile işitme kaybı olan çocuklar içindeki fark yaşla bir arada genişler. İşitme kaybı olan çocuklara müdahale olmadan olağan işiten çocukları yakalamak mümkün değildir.
İşitme kaybı olan çocuklar birden hayli manası olan sözleri kullanmakta zorluk anlamakta var. Örneğin, söz banka dere ya da biz para koymak bir yere kenarını manasına gelebilir.
Cümle yapısı
Cümle yapısını eksik kavrar. İşitme kayıplı çocuklar olağan işiten çocuklara bakılırsa daha kısa ve sıradan cümleler üretirler.
İşitme kaybı olan çocuklar ekseriyetle edilgen cümle yapısını anlamakta zorlanırlar.
Lisan Öğrenmek için ebeveynlerimizin yanlışsız model olması nitekim epeyce kıymetlidir. Bağlantısı sağlayarak lisan gelişmenini bir daha olağan işiten bir bebekte olduğu üzere fakat farklı vakit içinderda konuşmayı öğrenecektir. Gerçek bağlantı için göz teması, temsil temas, konuşma, jest ve mimikler sahiden değerlidir. Tüm önerilenler yapılmış bulunmasına karşın işitme engelli çocuk hala lisanını geliştirememiştir ise birtakım farklı bozukluklardan kuşku etmek gerekmektedir.
1. Entellektüel Pürüz
İrtibatta bozukluk mental retardasyonun (zihinsel gerilik) sıklıkla birinci belirtilerinden biridir. Mental retarde çocuklar sıklıkla olağan vaktinde konuşmaya başlayamadıklarında tanınırlar. Günümüzde zihinsel mahzur yerine entelektüel yetersizlik olarak tanınan bu durumda çocukların lisan kazanma evreleri genelde olağan evreleri izler, lakin kimi farklılıklar olabilir. kimi vakit zihinsel yaşın altında lisan gelişimi olabilir. Mental retardasyon olgularında fonolojik yanılgılar yaygındır. Yaygın iki mental retardasyon sendromu olan Down Sendromu ve Fragile X Sendromu’nda lisan gelişmeninde çeşitli sorunlar sık görülür.
2. Yaygın gelişimsel gerilik
Sosyal-davranışsal ve emosyonel bozukluklarla bağlantı sorunları sık olarak bir ortada görülür. Davranış problemleri, ADHD, anksiyete ve yaygın gelişimsel gerilikte konuşma ve lisan bozuklukları ile birlikte sık görülürler.
Bağlantı eksiklikleri otizm ya da yaygın gelişimsel bozukluk ta gözlenen bir durumdur. Bağlantı sorunları (dil gelişmeninde bariz gecikme, nonverbal irtibat yokluğu, konuşmayı sürdürememe, sözlerin basmakalıp ve yinelayıcı biçimde kullanması toplumsal bağlantıda lisanı olağandışı kullanma) yaygın gelişimsel bozuklukların teşhis kriterleri içindedır.
3. İrtibat fonksiyonunun edinsel bozuklukları
– Odaksal lezyonlar: Çok çeşitli niçinlere bağlı olabilir (tümörler, enfeksiyonlar (menenjit gibi), ışınım tedavisi alanlarda, travmatik beyin hasarı)
– Çevresel bileşeni olan bozukluklar:
– Annenin gebelik sürecinde alkol kullanımı
– Husus kullanması olan annelerin çocukları
– Makus muamele, ihmal, istismar uygulamaları
4. Özgül konuşma ve lisan bozuklukları
4. A. Kekemelik
Ses ya da hecelerin yineı yahut uzatılması biçiminde ortaya çıkan konuşma bozukluğudur. Bloklar, tereddütler ya da gergin duraklamalar akıcılıkta bozulmaya yol açabilir.
4. B. Fonolojik bozukluk (veya artikülasyon bozukluğu)
Gelişimsel olarak beklenen konuşma seslerinin çıkarılmasındaki bozukluktur.
4.C. a. Sözel anlatım bozukluğu
4. C. b. Karışık lisanı algılama ve sözel anlatım bozukluğu
5. Selektif mutizm
Muhakkak bir ya da birkaç irtibat ortamında konuşamamak olarak tanımlanmaktadır. DSM-IV’de bağlantı bozuklukları haricinde yer almaktadır.
İşitme kaybı olan çocukların akademik muvaffakiyetin tüm alanlarında zorluk, bilhassa okumada ve matematiksel kavramlarda vardır.
İleri derecede işitme kaybı olan çocuklar çoklukla, üçüncü yahut dördüncü sınıf seviyesinde daha yüksek marifet elde eder.
Muvaffakiyet seviyesi çocukların dayanak hizmetlerinden ne kadar yararlandırıldığı ve ebeveynlerin akademik hünerlere iştiraki ve bunun sayısı, kalitesi ve vakit içindeması ile ilgilidir.
Eğitim programları
Klasik olarak işitme engelli çocukların lisanı kazanmaları için geliştirilen üç usul bulunmaktadır.
a. İşitsel bağlantı formülü (oral yöntem)- İşitsel eğitim
b. İşaret sistemi (manuel yöntem)
c. Total bağlantı metodu (total komünikasyon)
a. İşitsel Eğitim
İşitsel eğitim ve dudaktan okuma sözel bağlantı usulü olarak tanımlanmaktadır. İşitsel eğitim, çocuğun işitme kalıntısını en düzgün biçimde kullanabilir duruma gelmesini sağlamak emeli ile yapılan aktiflikleri içermektedir. Dudaktan okuma ise, görme duyusunu ön plana çıkartan uyarıcıların birey tarafınca konuşma olarak algılanmasıdır. Günümüzde işitme engelli çocukların, lisan eğitimlerinde çeşitli formüller kullanılmaktadır.
İşitme eğitim programı genel olarak iki tipte incelenmektedir: var olan yeteneklerin geliştirilmesi ve lisan temel alınarak yapılacak eğitim. Erber’ in yetenek maksatları hem var olanları tıpkı vakitte lisan temelli eğitimi temel almaktadır. Şayet eğitimsel açıdan var olan yeteneklerin geliştirilmesi temel alınacak olunursa, eğitim programı işitme ve algılama üzerine geliştirilir. Buna rağmen, lisan temel alınarak planlanacak eğitim programında interaktif lisan gelişimi üzerine hedeflenilmektedir. Lakin bir daha birebir biçimde işitme, algılama yeteneklerinin de geliştirilmesi özel linguistik prensiplere dayanılarak uygulanmaktadır. Olağan lisan gelişmeninde öngörülen gayeler daha fazlaca işitme yetisi ile ilgilidir. Ling “işitsel öğrenim” terimini, lisan temel alınarak uygulanan eğitim süreci için kullanmaktadır. Gerçek hayat tecrübelerinin daha aktif bir biçimde dinleme marifetlerini geliştirdiği görüşünü bildirmektedir. Lisan temeline dayandırılmış eğitim sürecinde işitsel tecrübeler, günlük omurdaki sesler ile bağlantının genel olarak yapılandırılmasıdır. Günümüzde daha çoğunlukla işitsel- sözel eğitim yaklaşımları,işitme engelli bireylerin eğitiminde kullanılmaktadır.
b. İşaret Prosedürü
Bu prosedürün temeli, jest ve mimiklere dayanmaktadır. İki farklı içeriği vardır. İşaret lisanı ve parmak ile heceleme olarak kullanılmaktadır. İşaret lisanı, işaretleri fikir ve objelere benzetilmeye çalışılır. Bilhassa total işitme kayıplı bireyler tarafınca kullanılan bir bağlantı biçimidir. Parmak ile hecelemede ise, konuşma sesleri parmak işaretleri ile belirtilerek bağlantı sağlanmaktadır.
c. Total İrtibat Metodu
Sözel irtibatın ve işaret hallerinin yararlı taraflarını alarak işitme engelli bireylerin bulunduğu toplulukta geçerli olan tüm bağlantı yollarından yararlanmasını amaçlayan bir prosedürdür. Total kominikasyon, parmak ile heceleme işaret sistemlerinden birini, işitme aygıtı ile bağlantının sağlanmasını, konuşma eğitimi, konuşmayı okuma (speech reading), okuma ve yazmayı içermektedir.
Bütün eğitim formlarının ortasında de çocuğunuza verilecek en hoş katkı saf sevgiyi verebilmektir.
Doç.Dr. Özgül Akın Şenkal
İşitme kaybı niçiniyle işitsel yolda pek epeyce değişimin olduğu bilinen bir gerçektir. Fakat bu değişimler işlevsel değişimdir. Yapılan araştırmalar işitsel beyinsapı gelişmeninin olmadığı bir durumda (işitme engeli) beyinde talamo-Kotikal bölgelerdeki belirleyici öteki yapıların devreye girmesiyle (cross-modal plasticity) gelişmenin devam ettiğini göstermektedir. Koklear implant ise işitsel beyinsapının gelişmenini uyaran aygıtlardır. İşitme kaybının başladığı vakitten daha uzun bir süre daha sonra koklear implantasyon yapılırsa işitsel korteksin bir daha organize olması sınırlanır. Koklear implantasyon en kısa müddette uygulanmalıdır. bu türlü bilhassa çocuklarda konuşmayı manaya ve konuşma lisanının kullanması mümkün olabilmektedir.
Fakat yalnızca koklear implantasyonun yapılması kâfi olmamaktadır. Gördüklerimizi, işittiklerimizi, tattığımız yemekleri, kokuları anlamak bilmek isteği duyduğumuz için eğitim gereklidir. Konuşmayı, saymayı, okumayı, yazmayı bilmeden olağan bir biçimde yaşamak, diğerleriyle irtibat kurmak olanaksızdır. Bütün bunlar için de eğitim almamız gerekmektedir.
Üstelik hiç bir şey bilmeden, ilgimizi çeken mesleği ya da sporu nasıl seçebiliriz? Müziğin, fotoğrafın, tarihin ilgimizi çekip çekmediğini, yabancı lisanları konuşabilmenin düzgün olup olmadığını nasıl bilebiliriz? Ne kadar fazlaca şey bilirsek o kadar fazlaca seçeneğimiz olur ve epey daha ÖZGÜR oluruz! Bunları sağlayacak eğitimdir.
Eğitimde en değerli noktalardan birisi de olağan işiten bir insanın gelişim kademelerini takip etmektir. Gelişimde Birinci yıl, sözel uyaranları dinleme yılı olarak tanımlanmıştır. Birinci yılın sonlarına gerçek kendi ses üretimimizi duyarak seslerin beyindeki kinestetik ve geri bildirim işlevleri devreye sokulur ve işitsel işlevleri birleştirerek en kıymetli işlevsel aktivite gerçekleştirilmiş olunur. İşitsel gelişmenin anahtar öğeleri aşağıda sıralanmıştır:
1. KEŞFETME : bu vakitte çocuk ses varlığına yahut yokluğuna cevap verir. Bu seviye, işitme kayıplı birden fazla çocukta yalnızca işitme aygıtı. ile olur. Aileler birinci geri bildirim mekanizmayı oluşturmakla nazaranvlidirler.
2. AYIRDETME : Sesler içindeki farklar belirlenir.
3. TANIMLAMA : Çocuğun özel sesleri yinelamaya başladığı periyottur. Hafıza gerektirir. Birtakım sesleri taklit edebilir.
4. MANAYA : Çocuğun etrafındaki lisan ile ilgili yahut lisan ile ilgili olmayan sesleri, akustik sinyalleri manaya fazıdır. İşitsel gelişmenin son ve en karışık fazıdır. En düzgün işitme aygıtı seçimi tahlil değildir. Çocuğun dinlemeyi ve konuşmayı kesinlikle öğrenmesi gerekir.
5. KEŞFETME: Zira keşfetme işitme yeteneğinin gelişimi birinci basamağıdır. Aile koklear implantı çocuğun uyanması ile birlikte takar, açık ve yeterli söylem edilmiş konuşma yaparsa; çocuk etrafını keşfetmeye başlar.
Koklear implant aracılığıyla işitmenin sağlanması ile çocuğun konuşma lisanı için de başarılı yaşantılar sağlamaktadır (Geers ark, 2003;. Moog, JS, 2002; Hammes ve ark. 2002; Rhoades & Chisolm,2001).
Araştırmalar ayrıyeten birtakım çocukların akademik muvaffakiyetlerinin olağan işiten çocuklar olan uçurumlarını kapattığını da göstermektedir (Francis ve arkadaşları, 1999). Bunun için birfazlaca faktör değerliyken erken lisan gelişmeninin desteklenmesi her şeyden değerlidir.
Lisan gelişimi işitsel, toplumsal, motor, kendine bakım ve manaya ve idrak etme yeteneğine dayalı olan işlevlerin bütünleşmesiyle alaka halindedir ve ailenin çocuklarıyla karşılıklı etkileşimde bulunularak uyarılır.
İşitme engelli bir bebekte konuşmanın öğrenilmesini etkileyen faktörler nelerdir?
Bir bebeğin konuşmayı gerçek bir halde öğrenebilmesi için birtakım beden yapılarının ve fonksiyonlarının olağan olması gerekir. Bu yapılar, olağan işiten bir kulak olmasa da olağan zekâ, konuşmayı düzenleyen hudut ve kas yapıları, ses çıkarma ve konuşma organı olarak bakılırsav yapan akciğerler ve soluk borusu, uygun bir anadil konuşma ortamı, yakın etrafın sevgisi ve ilgisi ve bunlardan başka olarak çocuğun coşku gelişmeninin olağan olması gerekir. Bana bakılırsa bu saydıklarımızdan en kıymetlisi de çocuğa gösterilecek gerçek sevgidir.
Aile çocuğunun koklear implantasyon daha sonrasında en kısa müddette konuşmasını istiyorsa çocuğunun uygun bir ortamda, düzgün söylem edilen bir lisanla müsabakasına yardımcı olmalıdır. Ayrıyeten konuşmayı çözmek ve üretebilmek için sağlıklı bir biyolojik donanımı olmalıdır. Yani çocuk gereğince gelişme ve büyüme göstermelidir. birebir vakitte lisan girdilerini algılamak için göz üzere öbür duysal organları sağlıklı fonksiyon göstermelidir. Lisanın temel yapılarını fark edebilecek ve öğrenebilecek bilişsel kapasitesi olmalıdır. Konuşma seslerini çıkarabilecek kâfi konuşma organları olmalıdır.
Üstte sıralanan yapıların olağan olması haricinde ayrıyeten konuşmayı engelleyecek hastalıkların bulunmaması gerekir. Ailesi olarak çocuğun gelişmenini destekleyecek bakımı ve ilgiyi de vermek gerekmektedir. İşitme engelli olduğu için konuşmaktan vazgeçmek yahut daha yüklü olarak işaret kullanmak yanlışsız değildir.
Ebeveynler bebeklerinde konuşmanın öğrenilmesinde gecikme olup olmadığına da dikkat edebilirler, ama erken fark etmek için çocuğun daha fazlaca insan sesine tepki verip vermediği irdelenmelidir. Birinci altı ayda agulama sesi olağan işitenlerde de işitme kayıplılarda da şimdi tıpkı olduğu için salt bu seslere bakarak işitme kaybı tanınamaz. Fakat bu aylarda bebeğin görmesi mümkün olmadığı bir noktadan çıkarılan sese bebeğin başını çevirip çevirmediği, gözlerini kırkıp kırpmadığı üzere yansılar kıymetli ipuçlarını verebilir.
Olağan işiten bir Bebeğin lisan gelişmeninde bedellendirilen durumlar
1. Bebeklik periyodundan itibaren bir kulağının üstüne yatar konumda uykuya dalarken, annesinin 1 metre uzaklıktan söylemiş olduği orta şiddetteki aeiuosz seslerini duyar duymaz uykusundan uyanıyor mu?
2. Altıncı ayından daha sonra yandan ve geriden gelen orta şiddetteki seslere yanlışsız yönelebiliyor mu?
3. Dokuzuncu ayından daha sonra ismine dönüp bakıyor mu?
4. Bir yaşını tamamlayınca manalı bir sözcük üretebiliyor mu?
5. 1,5 yaşını aştıktan daha sonra söylenen bir komutu yerine getirebiliyor mu?
6. 1,5yaşını aştıktan daha sonra söz dağarcığı 20 sözden çok mı?
7. Bir bebekte işitme kayıplı vaktinde tanındığı takdirde bu bebek hangi süreçlerden geçerek konuşmayı öğrenebilir?
İşitme kayıplı çocuğun lisan gelişmenindeki eksiklikler
İşitme kaybı olan çocuklarda söz bilgisi daha yavaş gelişir.
İşitme kaybı olan çocuklar “kedi, atlama, beş ve kırmızı üzere somut sözleri daha kolay “önce, daha sonra, eşit ve kıskanç” üzere daha soyut sözleri güç öğrenir.
Olağan işiten çocukların söz haznesi ile işitme kaybı olan çocuklar içindeki fark yaşla bir arada genişler. İşitme kaybı olan çocuklara müdahale olmadan olağan işiten çocukları yakalamak mümkün değildir.
İşitme kaybı olan çocuklar birden hayli manası olan sözleri kullanmakta zorluk anlamakta var. Örneğin, söz banka dere ya da biz para koymak bir yere kenarını manasına gelebilir.
Cümle yapısı
Cümle yapısını eksik kavrar. İşitme kayıplı çocuklar olağan işiten çocuklara bakılırsa daha kısa ve sıradan cümleler üretirler.
İşitme kaybı olan çocuklar ekseriyetle edilgen cümle yapısını anlamakta zorlanırlar.
Lisan Öğrenmek için ebeveynlerimizin yanlışsız model olması nitekim epeyce kıymetlidir. Bağlantısı sağlayarak lisan gelişmenini bir daha olağan işiten bir bebekte olduğu üzere fakat farklı vakit içinderda konuşmayı öğrenecektir. Gerçek bağlantı için göz teması, temsil temas, konuşma, jest ve mimikler sahiden değerlidir. Tüm önerilenler yapılmış bulunmasına karşın işitme engelli çocuk hala lisanını geliştirememiştir ise birtakım farklı bozukluklardan kuşku etmek gerekmektedir.
1. Entellektüel Pürüz
İrtibatta bozukluk mental retardasyonun (zihinsel gerilik) sıklıkla birinci belirtilerinden biridir. Mental retarde çocuklar sıklıkla olağan vaktinde konuşmaya başlayamadıklarında tanınırlar. Günümüzde zihinsel mahzur yerine entelektüel yetersizlik olarak tanınan bu durumda çocukların lisan kazanma evreleri genelde olağan evreleri izler, lakin kimi farklılıklar olabilir. kimi vakit zihinsel yaşın altında lisan gelişimi olabilir. Mental retardasyon olgularında fonolojik yanılgılar yaygındır. Yaygın iki mental retardasyon sendromu olan Down Sendromu ve Fragile X Sendromu’nda lisan gelişmeninde çeşitli sorunlar sık görülür.
2. Yaygın gelişimsel gerilik
Sosyal-davranışsal ve emosyonel bozukluklarla bağlantı sorunları sık olarak bir ortada görülür. Davranış problemleri, ADHD, anksiyete ve yaygın gelişimsel gerilikte konuşma ve lisan bozuklukları ile birlikte sık görülürler.
Bağlantı eksiklikleri otizm ya da yaygın gelişimsel bozukluk ta gözlenen bir durumdur. Bağlantı sorunları (dil gelişmeninde bariz gecikme, nonverbal irtibat yokluğu, konuşmayı sürdürememe, sözlerin basmakalıp ve yinelayıcı biçimde kullanması toplumsal bağlantıda lisanı olağandışı kullanma) yaygın gelişimsel bozuklukların teşhis kriterleri içindedır.
3. İrtibat fonksiyonunun edinsel bozuklukları
– Odaksal lezyonlar: Çok çeşitli niçinlere bağlı olabilir (tümörler, enfeksiyonlar (menenjit gibi), ışınım tedavisi alanlarda, travmatik beyin hasarı)
– Çevresel bileşeni olan bozukluklar:
– Annenin gebelik sürecinde alkol kullanımı
– Husus kullanması olan annelerin çocukları
– Makus muamele, ihmal, istismar uygulamaları
4. Özgül konuşma ve lisan bozuklukları
4. A. Kekemelik
Ses ya da hecelerin yineı yahut uzatılması biçiminde ortaya çıkan konuşma bozukluğudur. Bloklar, tereddütler ya da gergin duraklamalar akıcılıkta bozulmaya yol açabilir.
4. B. Fonolojik bozukluk (veya artikülasyon bozukluğu)
Gelişimsel olarak beklenen konuşma seslerinin çıkarılmasındaki bozukluktur.
4.C. a. Sözel anlatım bozukluğu
4. C. b. Karışık lisanı algılama ve sözel anlatım bozukluğu
5. Selektif mutizm
Muhakkak bir ya da birkaç irtibat ortamında konuşamamak olarak tanımlanmaktadır. DSM-IV’de bağlantı bozuklukları haricinde yer almaktadır.
İşitme kaybı olan çocukların akademik muvaffakiyetin tüm alanlarında zorluk, bilhassa okumada ve matematiksel kavramlarda vardır.
İleri derecede işitme kaybı olan çocuklar çoklukla, üçüncü yahut dördüncü sınıf seviyesinde daha yüksek marifet elde eder.
Muvaffakiyet seviyesi çocukların dayanak hizmetlerinden ne kadar yararlandırıldığı ve ebeveynlerin akademik hünerlere iştiraki ve bunun sayısı, kalitesi ve vakit içindeması ile ilgilidir.
Eğitim programları
Klasik olarak işitme engelli çocukların lisanı kazanmaları için geliştirilen üç usul bulunmaktadır.
a. İşitsel bağlantı formülü (oral yöntem)- İşitsel eğitim
b. İşaret sistemi (manuel yöntem)
c. Total bağlantı metodu (total komünikasyon)
a. İşitsel Eğitim
İşitsel eğitim ve dudaktan okuma sözel bağlantı usulü olarak tanımlanmaktadır. İşitsel eğitim, çocuğun işitme kalıntısını en düzgün biçimde kullanabilir duruma gelmesini sağlamak emeli ile yapılan aktiflikleri içermektedir. Dudaktan okuma ise, görme duyusunu ön plana çıkartan uyarıcıların birey tarafınca konuşma olarak algılanmasıdır. Günümüzde işitme engelli çocukların, lisan eğitimlerinde çeşitli formüller kullanılmaktadır.
İşitme eğitim programı genel olarak iki tipte incelenmektedir: var olan yeteneklerin geliştirilmesi ve lisan temel alınarak yapılacak eğitim. Erber’ in yetenek maksatları hem var olanları tıpkı vakitte lisan temelli eğitimi temel almaktadır. Şayet eğitimsel açıdan var olan yeteneklerin geliştirilmesi temel alınacak olunursa, eğitim programı işitme ve algılama üzerine geliştirilir. Buna rağmen, lisan temel alınarak planlanacak eğitim programında interaktif lisan gelişimi üzerine hedeflenilmektedir. Lakin bir daha birebir biçimde işitme, algılama yeteneklerinin de geliştirilmesi özel linguistik prensiplere dayanılarak uygulanmaktadır. Olağan lisan gelişmeninde öngörülen gayeler daha fazlaca işitme yetisi ile ilgilidir. Ling “işitsel öğrenim” terimini, lisan temel alınarak uygulanan eğitim süreci için kullanmaktadır. Gerçek hayat tecrübelerinin daha aktif bir biçimde dinleme marifetlerini geliştirdiği görüşünü bildirmektedir. Lisan temeline dayandırılmış eğitim sürecinde işitsel tecrübeler, günlük omurdaki sesler ile bağlantının genel olarak yapılandırılmasıdır. Günümüzde daha çoğunlukla işitsel- sözel eğitim yaklaşımları,işitme engelli bireylerin eğitiminde kullanılmaktadır.
b. İşaret Prosedürü
Bu prosedürün temeli, jest ve mimiklere dayanmaktadır. İki farklı içeriği vardır. İşaret lisanı ve parmak ile heceleme olarak kullanılmaktadır. İşaret lisanı, işaretleri fikir ve objelere benzetilmeye çalışılır. Bilhassa total işitme kayıplı bireyler tarafınca kullanılan bir bağlantı biçimidir. Parmak ile hecelemede ise, konuşma sesleri parmak işaretleri ile belirtilerek bağlantı sağlanmaktadır.
c. Total İrtibat Metodu
Sözel irtibatın ve işaret hallerinin yararlı taraflarını alarak işitme engelli bireylerin bulunduğu toplulukta geçerli olan tüm bağlantı yollarından yararlanmasını amaçlayan bir prosedürdür. Total kominikasyon, parmak ile heceleme işaret sistemlerinden birini, işitme aygıtı ile bağlantının sağlanmasını, konuşma eğitimi, konuşmayı okuma (speech reading), okuma ve yazmayı içermektedir.
Bütün eğitim formlarının ortasında de çocuğunuza verilecek en hoş katkı saf sevgiyi verebilmektir.
Doç.Dr. Özgül Akın Şenkal