Yeni Şafak Gazetesi Pazar Eki’nde yayınlanan Mustafa Kutlu Söyleşisi;
Ogünlerde kırklı yaşlarındadır, altı kitabı vardır ve Dergâh Mecmuası çabucak hemen yayımlanmaya başlamamıştır. İşte şu kadar sene olmuştur İstanbul’a geleli de ne Boğaz’ın semtlerini ne Üsküdar’ın mahallelerini, İstanbul’u gereğince tanımadığını fark eder. Bir karar ile kâh otobüsle, minibüsle kâh yürüyerek vurur kendini İstanbul’a, sevdiğine, insan eliyle sakatlanmış bir hoşluğa. Sokak sokak, semt semt gezip görür. Amma velakin o denli görmekten de üzülür, kederlenir, hayıflanır hatta “Görmedim gezip de acı duymadığım bir yer” der… Kalem durur mu? O da notlar alır; “Topkapı’dan Topkapı’ya”, “Haliç ile Çepeçevre İstanbul” ve “Boğaziçi” deyip üç kitap müellif. daha sonra yıllar geçer, yazdığını unutur. O denli bir unutur ki; onca kitap yayımlanır da bu üç kitap, kendi yazgısı ortasında otuz yıl sırra kadem basar. Nihayet üç kitap birden kütüphane düzenlemesi vaktinde tozlarını atıp otuz seniçin biraz fazlasına gözlerini açar ve bu biçimdece Mustafa Kutlu külliyatına eklenir. Dün kapılarını açan 7. Üsküdar Kitap Fuarı’nın onur müellifi olan Mustafa Kutlu’nun bir hikayeci gözüyle Suriçi, Haliç etrafı ve Boğaziçi’ne yaptığı seyahatleri anlattığı bu kitaplar aşağı üst otuz yıllık değişimi anlatıyor. Bu niçinle de İstanbul’la ilgilenen müellif, şair, fotoğrafçı, belediyeci, kent tarihçisi kim var ise, hepsinin okuması lazım gelen kitaplar. Biz de bu seyahat kitaplarını vesile edip Mustafa Kutlu’ya, Mustafa Kutlu’nun İstanbul’unu sorduk. Haliç, Topkapı, Boğaziçi dedik lakin arabesk, futbol, fotoğraf, çevrecilik, toplumsal değişim ve daha fazlasını dinledik.
– Geleceği bir yerinden yakalamak için yazdığınızı söylemişsiniz birinci kitapta. tekrar okuyunca yakalamışım, hakikat bilmişim söylemiş olduğiniz bilhassa hangi satırlar oldu?
Yanlışsız bilmişim yanlış bilmişimden çok, “Bir vakit içinder maziye bak ne kadar şendik” diyerek, gençlik hisleri ve anıları canlandı gözümde. Bir de bugün yazsam o çerçevede yazamam diye düşündüm. Vaktin hissiyatı, gençliği, üslubu, bana nazaran insanların yaşlarına bakılırsa. Çok sevdiğim yerler oldu, kendi hatıratım olduğu için biraz da. Söylemesi ayıp, düzgün yazmışım dediğim oldu. Daima o dolaştığım yerler gözümün önünden geldi geçti. Bir de önsözde belirttim, keşke fotoğraf çekmiş olsaydım dedim. Gönül istiyor ki sıhhatim yerinde olsa o yerleri tekrar tekrar dolaşsam. bu biçimdedan bu vakte ne olmuş sanki, onlara baksam.
İSTANBUL DEMEK SURİÇİ’YDİ
– İstanbulla ilgili binlerce yayın var, bunların farkı nedir?
Yüzbinlerce tahminen de yayın var ve bunların yüzden doksan dokuzu eski İstanbulla ilgilidir. Lakin otuz yıl öncesi İstanbul’u anlatan kitap bulunmaz pek. Hatta tahminen de yoktur.
Bir kavramınız var: “Uzak İstanbullar”. Esenler, Bağcılar, Sultanbeyli’nin ismi Uzak İstanbullar. Her biri Anadolu’daki kentler kadar, hatta daha büyük. Sizce isimleri hâlâ Uzak İstanbullar mı? Bugün olsa öteki bir isim mı bulursunuz?
Yetmişli yılların başına kadar Londra Asfaltı’nda, bu Edirne’ye gerçek yolun son durağında Ömür Yoğurdu denilen bir yer vardı. Oradan ilerisinde semt yoktu. Kent o kadar ilerilere hakikat gitti ki. Bunlar işte Uzak İstanbullar’dır, İstanbul Suriçi’dir. Oralar kent falan değil. İstanbul değil, kente benzemeyen yerler.
KÖYLÜNÜN ETRAFLA BİR SORUNU YOKTUR
– “Hatıraların hamlesinden uzaklaşmalıyım. Akbıyık’tan uzaklaşmalı, kendimi yetmiş yaşında sanacağım.” Bu cümleyi Sultanahmet Akbıyık Mahallesi kısmında, o mahalleye, İstanbul’a birinci yerleştiğiniz günleri hatırlarken kırk iki yaşında yazmışsınız. Artık yetmiş beş yaşında tekrar okudunuz. Bir hüzün vardır kesinlikle fakat ben sevinç kısmını merak diyorum. Bu seyahat yazılarıyla gelen sevincini bulmak nasıl bir his idi?
Kendi geçmişimi ele geçirmiş üzere oldum. Gençlik yıllarımın, hislerini, kanılarını, hissiyatını güya onları bir daha hayatış üzere oldum. ötürüsıyla bende bu ferahlık uyandırdı. Bir de uygun bir iş yapmışım dedim kendi kendime.
– Çevrecilikle ilgili beni güldüren bir cümleniz var, “Kapitalizmin fiyakası olduğu malum” diyorsunuz. Bir de “Çevre sorunu vatandaşı uzun bir süre ilgilendirmeyecektir… paylaşma ve istila bitince, elde bir şey kalmayınca ilgilenir” diyorsunuz. Şimdilerde uyanan bir ilgi var üzere görünüyor, ne dersiniz?
Çevrecilik tıpkı feminizm üzere bize dışardan empoze edilmiş bir şey. Bizimkilerin etraftan anladığı, geniş kitleleri söylüyorum, etraf dediği şey, parklardaki tabelalardan ibarettir; “Yeşili koru, turisti sev.” Bakar bakar, okur geçerler. Etraf işine kara budun yahut halk dediğimizin pek aldırdığı yoktur. Zira yüzde yetmişi köylüdür. Köylünün etrafla bir sorunu yoktur. Onu yapanlar hayvan haklarından başlıyorlar, insan haklarından hukukun üstünlüğünden, feminizmden devam ediyorlar. Greenpeace ağababaları. Bana göre bu etraf hareketlerini örgütleyen kapitalist şirketlerdir. Sivil toplum için de ben birebir şeyleri söylüyorum. Sivil toplum örgütlerini kazırsanız altından ya sermaye ya devlet çıkar.
– Boğaz’ın her iki yakasını uzunluktan boya gezdiğiniz Boğaziçi kitabı, Suriçi ve Haliç kitaplarından farklı olmuş. Boğaz havası püfür püfür esiyor dense yanlış olmaz. Kitabın kapağına da yansımış bu. Hülyalı bir kapak olmuş. Siz mi çizdiniz, evvel onu sorayım?
Ben çizmedim. Benim epeyce sevdiğim Kütahyalı ressam Ahmet Yakuboğlu’nun yapıtı, Melamimeşrep bir zattı. Onun İstanbul, Boğaziçi fotoğrafları olağanüstü hoştur. Ahmet Yakupoğlu o kadar İstanbul ve Boğaz tutkunu ki görüntüyü bozuyor diye hiç bir fotoğrafında Boğaz Köprüsü’nü yapmamıştır.
– Boğaziçi’nde yaşamak, İstanbul’da yaşamaktır diyebilir miyiz?
şüphesiz. İstanbul dediğimiz hadisenin bütün hususiyetini aksettiren bir tek yer kaldı; Boğaziçi o da.
İSTANBUL KURTARILMIŞ ADACIKLARA DÖNDÜ
– Geri dönüş mümkün mü pekala?
İstanbul’u adacıklar temsil ediyor. Çelik Gülersoy Soğukçeşme Sokağı’nı yaptı. Diyelim ki bir fotoğraf çektireceksiniz fakat yaşamayan bir sokak, pastoral, kremalı pasta üzere. Lakin yapılmış bir şey. Âlâ ki yapmış. Kariye Camii bir daha. etrafındaki ahşap binalar. Burası da bir öbür adacık. Sultanahmet Meydanı, bir ada. Birtakım adacıklar işte kalmış geriye. Boğaz’ı da bir taraf bırakalım, ne kadar örselenirse örselensin Boğaz Boğaz’dır. İzmit’ten Tekirdağ’a kadar kördüğüm olmuş. Bir deva, bir şifa bulacağını sanmıyorum.
DEĞİŞİM İSTANBUL’DA BEDEN BULUR
– Pekala artık biri çıkıp birebir sizin gezdiğiniz güzergahta gezip bir daha yazmalı mı, ne düşünürsünüz? “Her otuz yılda bir yıkılıp bir daha yapılan bir öteki memleket bulmak kolay değil.” demişsiniz, otuz yıldan biraz fazlası da var artık.
Bu epey özel bir şey. Ben bir sanat tarihçisi, sosyolog, turist rehberi üzere dolaşmadım. Benim İstanbul’la kurduğum şahsi bir şey bu. Ancak şunu söyleyebilirim, benim yazı ömrümün bu sene elli dördüncü yılı; daima Türkiye’deki toplumsal değişimi takip etmişim. ötürüsıyla toplumsal değişimin Türkiye’deki ilerleyişi, İstanbul’daki beden bulduğu hali bakımından, dünden bugüne baktığım vakit hakikat yolda olduğumu söyleyebilirim. Daima tıpkı problemlerin üzerinde durmuşum.
– Artık sizin üzere İstanbul’u gezmeye heves edenlere bir seyahat güzergahı tavsiyeniz olur mu, şuradan başlasınlar der misiniz?
Bence Nefs-i İstanbul denilen İstanbul’u, Pazar günleri dolaşmak lazım. Artık hangi tarikten görmek istiyorlarsa benim üzere bir hikayeci gözüyle mi görmek istiyorlar, tarihi yapıtları bir ziyaret etmek mi istiyorlar, İstanbul’un hoşluklarından mi yaralanmak istiyorlar, İstanbul’u tanımak mı istiyorlar? Mario Levi örneğin Muhayyelat diye bir program yapıyor TRT2’de, binaları takip ediyor. İçinin görülmesi gereken, mânâsının tayin edilmesi, hakkında bilgi edinilmesi gereken binaları, sokakları dolaşıyor. Süreyya Opera binasını seyrettim, ben Süreyya Sineması olarak biliyordum, Paris’teki bir opera binasının kopyası imiş. Yeni Cami’nin Hünkâr Mahfili. İstanbul’un en ünlü Hünkâr Mahfili orasıdır, hiç içini görmemiştim. Stant yeri olarak açmışlar, harika bir yer. bu biçimde yerleri keşfetme niyeti ile gezmek var, İstanbul’un kimi yerlerini görmek var. Kariye’nin orda mı oturursun, Piyer Loti’de mi, Gülhane’nin ucunda mı, çeşmeleri mi tekkeleri mi takip edersin? Suriçi’ni bu biçimde tayin edilen bir niyetle dolaşmakta yarar var.
SALACAK’TAN BAKARSAN BİZİM İSTANBUL’U GÖRÜRSÜN
– Eşinizden Sevgi Hanım’dan bahsetmişsiniz birinci sefer olarak. “O ardımda durmasaydı yazı hayatım bu kadar verimli olamazdı.” demişsiniz. Bu satırları o günlerde mi yazmıştınız, yoksa otuz yıl daha sonra bugün mü ek edildiler?
Bugün ek ettim. Bunun büyük bir eksiklik olduğunu gördüm. Maziye baktığım vakit burada bir itirafta bulunmam icap ettiğini görüp ek ettim.
– Küçük Ayasofya’yı anlatırken emekli bir memura benzetmişsiniz. İstanbul’un genelini bir beşere benzetseniz bugün, nasıl tanım edersiniz?
Salacak’ta durup da İstanbul tarafına baktığınız vakit kubbeler ve minareler kenti olan İstanbul bizim İstanbulumuz’dur, gerçek İstanbul’dur. Ancak sağa dönüp baktığınızda Maslak tarafında gökdelenlerden oluşan bir Chicago, bir New York var. Her ikisi de İstanbul. Lakin güçlenip süren karakter Maslak tarafı. Bu taraftaki Suriçi İstanbul maalesef örselenmiş ve terk edilmiş bir kent. Biroldukca semti çökmüş bir kenttir ne Gedikpaşa var ne Kumkapı. Fatih’in aileleri, Fatih’i terk etti. Suriçi, bizim asıl üstüne titrememiz gereken İstanbul’dur.
AK PARTİ İSTANBUL’U AYAĞA KALDIRDI
– Görüntü deyince, gün geçmiyor ki şehircilik ismine bir tartışma olmasın bu kentte. Bunlara ait neler söylersiniz?
En son örneği İlim Yayma Cemiyeti’nin yurt binasıyla ilgili oldu. İlim Yayma Cemiyeti bir namuskârlık örneği göstererek biz her türlü fedakârlığa razıyız dediler. Fakat bunun baştan bir planı yok muydu, bir maketi yok muydu? Lakin Ak Parti belediyeleri için bir şey söylemek gerekirse, ben Dalan-Sözen vakti berbat olmuş, pislik götüren İstanbul’u anlatıyorum. Bu otuz sene ortasında Refah-Ak Parti belediyeleri tarafınca İstanbul neredeyse ayağa kaldırıldı, temizlendi diyebilirim. örneğin Süleymaniye Camii’nin bahçesini anlatıyorum ikinci ciltte, pislikten geçilmiyordu, artık pırıl pırıl. Bu kitaplarda anlatılan İstanbulla daha sonraki Refah-Ak Parti belediye periyodu İstanbul’u içinde bariz bir fark var.
ARABESK CUMHURİYET daha sonraSI DOĞMUŞ BİZE İLİŞKİN TEK ORGANİK MÜZİKTİR
– Haliç’i ve Suriçi’ni gezerken, mekân-insan değişimleri yanında arabeskten kelam ediyor ve Türk köylüsünün temel hissinin, buna eşlik eden müziğinin değişmediğini söylüyorsunuz. Bugün birebir fikirde misiniz, dijital çağ, yeni cins müzikler değiştirdi mi fikrinizi?
Arabesk bana göre Cumhuriyet’ten daha sonraki Türkiye’de oluşmuş tek organik, bize ilişkin müzik idi. Ne köylü ne kentli. Orhan Baba’nın modüllerinden başlayarak, örneğin diyelim ki İlahım Beni Baştan Yarat, diyelim ki Hor Görme Garibi. Bir biçimde mukadderatına küsmüş olan, fazlaca evvelden gelen, kavuşamamanın, halk kıssaları hislerinin bir daha işlenmesiydi. Orhan Gencebay fazlaca organize, bilen bir adam olarak yeni bir şey çıkardı ortaya. Geniş kitlelerin hislerine tercüman olan, kenara ilişmeye çalışan, hüznünü ortasında yaşayan, gözyaşlarını akıtan, bir biçimde baht kurbanlarının sesi idi.
daha sonradan öbür bir lisan peyda oldu. O da seksen daha sonrasıdır. Özal periyodu. bu biçimde kente gelen bu sel, kente kendi damgasını vurup hâkim olmaya başlayınca, müteahhitler onlardan oldu, kebapçılar onlardan oldu; yırtık, kabadayı meydan okuyan, taksinin gerisine “Kıroyum ancak para bende” yazan. İşte bu, İbrahim Tatlıses’tir. Pastadan hisse isteyendir. Kesiminin ismi “Ben de isterem”dir. Meydan okuyan bir adam. Meydan okudu ve bu meydan savaşını yırta yırta kazandı. Artık de sahnede. Orhan Baba ile başlayan arabesk İbrahim Tatlıses ile bir hakimiyete dönüştü. Ancak ne zamanki teknoloji, MP3’ler, telefonlar vs ile müziğe girdi, müziği ele geçirdi, bu biçimde dünya nereye gidiyorsa bizimkiler de oraya gitmeye başladı. Bu rap da olabilir hip hop da olabilir. Dünyanın her tarafında şu anda tıpkı müzik çalıyor. Birebir ritim, birebir sahne tertibi, tıpkı ışıklar. Zira bu, teknoloji şirketlerinin teknik aletlerinin içerisinde beden bulan bir müzik.
AYŞE ŞASA’YLA YAZDIĞIMIZ HUZUR’UN SENARYOSU YARIM KALDI
Kitaplarda seyahatler var ancak sizin ferdî öykünüz de var ve yarım kalmış iki projeden bahsediyorsunuz. Biri senaryosunu yazdığınız Diyanet için çekilen lakin hiç yayınlanmayan Yusufçuk dizisi, başkası TRT için Ayşe Şasa ile yazdığınız Huzur romanının senaryosu. Dizi arşivden çıkıp yayınlansa, senaryo bir daha gündeme gelse, bunlar bir ortaya çıksa, ne dersiniz?
Huzur’un senaryosu duruyor. Ayşe Hanım rahatsızlandığı için devam edemedi, ben bitirdim altı kısım. Ben onun sinemaya çekileceğini sanmıyorum. Zira o İstanbul kalmadı. Çekilebilir ancak epey güç. Yusufçuk, ne oldu bilmiyorum. Ellerinde olduğunu da hiç sanmıyorum. TRT o vakit göstermedi.
FUTBOL PAK KARAKTERİNİ KAYBETTİ
– Büsbütün husus dışı bir şey soracağım, siz yarı fanatik Fenerbahçeli, olduğunuzu ilan etmişsiniz Kasımpaşa semtini anlatırken. Futbol o denli bu biçimde sızıyor satır ortalarında. Futbol oynayan çocuklar her yerde ilginizi çekmiş. Futbol yazılarınız da vardı vaktinde. İlginiz devam ediyor mu seyrediyor musunuz?
Futbola ilgim devam ediyor. Ama bir tarihten itibaren futbol her bakımdan çekilmez hale geldi. Federasyonundan gruplara, hocalardan futbolculara varıncaya kadar seyir zevki olmayan, çekişmelerden, kamplaşmalardan, gereksiz itiş kakıştan oluşan bir şey halini aldı. Futbol büsbütün epeyce nezih diyemeyiz de gençliğimde gördüğüm kısmen renk aşkı vardı. örneğin “Elveda renk aşkı, elveda Müjdat” diye bir yazı yazmıştım. Fenerbahçeli, bıyıklı, taksi sürücüsü olan Müjdat diye bir bek oyuncusu vardı, bunlar daima renk aşkı için oynarlardı. bu biçimdelar izleyicisi de futbolcusu da bütün argosuna, şusuna busuna karşın futbolda nezih bir taraf vardı, epey lümpen değildi yani. Giderek o pak karakterini kaybetti. Bunları bir tarafa bırakıyorum, kaliteden çok şey kaybetti. bir daha de ne olursa olsun Fenerbahçeli olarak Ali Koç gelince, daha düzgün olacak dedik lakin artık ben bakmak bile istemiyorum.
– Burada da mevzumuza bağlayayım, İstanbul’un şimdiki haliyle Türk futbolu emsal mi?
Çok benziyor, şüphesiz.
Ogünlerde kırklı yaşlarındadır, altı kitabı vardır ve Dergâh Mecmuası çabucak hemen yayımlanmaya başlamamıştır. İşte şu kadar sene olmuştur İstanbul’a geleli de ne Boğaz’ın semtlerini ne Üsküdar’ın mahallelerini, İstanbul’u gereğince tanımadığını fark eder. Bir karar ile kâh otobüsle, minibüsle kâh yürüyerek vurur kendini İstanbul’a, sevdiğine, insan eliyle sakatlanmış bir hoşluğa. Sokak sokak, semt semt gezip görür. Amma velakin o denli görmekten de üzülür, kederlenir, hayıflanır hatta “Görmedim gezip de acı duymadığım bir yer” der… Kalem durur mu? O da notlar alır; “Topkapı’dan Topkapı’ya”, “Haliç ile Çepeçevre İstanbul” ve “Boğaziçi” deyip üç kitap müellif. daha sonra yıllar geçer, yazdığını unutur. O denli bir unutur ki; onca kitap yayımlanır da bu üç kitap, kendi yazgısı ortasında otuz yıl sırra kadem basar. Nihayet üç kitap birden kütüphane düzenlemesi vaktinde tozlarını atıp otuz seniçin biraz fazlasına gözlerini açar ve bu biçimdece Mustafa Kutlu külliyatına eklenir. Dün kapılarını açan 7. Üsküdar Kitap Fuarı’nın onur müellifi olan Mustafa Kutlu’nun bir hikayeci gözüyle Suriçi, Haliç etrafı ve Boğaziçi’ne yaptığı seyahatleri anlattığı bu kitaplar aşağı üst otuz yıllık değişimi anlatıyor. Bu niçinle de İstanbul’la ilgilenen müellif, şair, fotoğrafçı, belediyeci, kent tarihçisi kim var ise, hepsinin okuması lazım gelen kitaplar. Biz de bu seyahat kitaplarını vesile edip Mustafa Kutlu’ya, Mustafa Kutlu’nun İstanbul’unu sorduk. Haliç, Topkapı, Boğaziçi dedik lakin arabesk, futbol, fotoğraf, çevrecilik, toplumsal değişim ve daha fazlasını dinledik.
– Geleceği bir yerinden yakalamak için yazdığınızı söylemişsiniz birinci kitapta. tekrar okuyunca yakalamışım, hakikat bilmişim söylemiş olduğiniz bilhassa hangi satırlar oldu?
Yanlışsız bilmişim yanlış bilmişimden çok, “Bir vakit içinder maziye bak ne kadar şendik” diyerek, gençlik hisleri ve anıları canlandı gözümde. Bir de bugün yazsam o çerçevede yazamam diye düşündüm. Vaktin hissiyatı, gençliği, üslubu, bana nazaran insanların yaşlarına bakılırsa. Çok sevdiğim yerler oldu, kendi hatıratım olduğu için biraz da. Söylemesi ayıp, düzgün yazmışım dediğim oldu. Daima o dolaştığım yerler gözümün önünden geldi geçti. Bir de önsözde belirttim, keşke fotoğraf çekmiş olsaydım dedim. Gönül istiyor ki sıhhatim yerinde olsa o yerleri tekrar tekrar dolaşsam. bu biçimdedan bu vakte ne olmuş sanki, onlara baksam.
İSTANBUL DEMEK SURİÇİ’YDİ
– İstanbulla ilgili binlerce yayın var, bunların farkı nedir?
Yüzbinlerce tahminen de yayın var ve bunların yüzden doksan dokuzu eski İstanbulla ilgilidir. Lakin otuz yıl öncesi İstanbul’u anlatan kitap bulunmaz pek. Hatta tahminen de yoktur.
Bir kavramınız var: “Uzak İstanbullar”. Esenler, Bağcılar, Sultanbeyli’nin ismi Uzak İstanbullar. Her biri Anadolu’daki kentler kadar, hatta daha büyük. Sizce isimleri hâlâ Uzak İstanbullar mı? Bugün olsa öteki bir isim mı bulursunuz?
Yetmişli yılların başına kadar Londra Asfaltı’nda, bu Edirne’ye gerçek yolun son durağında Ömür Yoğurdu denilen bir yer vardı. Oradan ilerisinde semt yoktu. Kent o kadar ilerilere hakikat gitti ki. Bunlar işte Uzak İstanbullar’dır, İstanbul Suriçi’dir. Oralar kent falan değil. İstanbul değil, kente benzemeyen yerler.
KÖYLÜNÜN ETRAFLA BİR SORUNU YOKTUR
– “Hatıraların hamlesinden uzaklaşmalıyım. Akbıyık’tan uzaklaşmalı, kendimi yetmiş yaşında sanacağım.” Bu cümleyi Sultanahmet Akbıyık Mahallesi kısmında, o mahalleye, İstanbul’a birinci yerleştiğiniz günleri hatırlarken kırk iki yaşında yazmışsınız. Artık yetmiş beş yaşında tekrar okudunuz. Bir hüzün vardır kesinlikle fakat ben sevinç kısmını merak diyorum. Bu seyahat yazılarıyla gelen sevincini bulmak nasıl bir his idi?
Kendi geçmişimi ele geçirmiş üzere oldum. Gençlik yıllarımın, hislerini, kanılarını, hissiyatını güya onları bir daha hayatış üzere oldum. ötürüsıyla bende bu ferahlık uyandırdı. Bir de uygun bir iş yapmışım dedim kendi kendime.
– Çevrecilikle ilgili beni güldüren bir cümleniz var, “Kapitalizmin fiyakası olduğu malum” diyorsunuz. Bir de “Çevre sorunu vatandaşı uzun bir süre ilgilendirmeyecektir… paylaşma ve istila bitince, elde bir şey kalmayınca ilgilenir” diyorsunuz. Şimdilerde uyanan bir ilgi var üzere görünüyor, ne dersiniz?
Çevrecilik tıpkı feminizm üzere bize dışardan empoze edilmiş bir şey. Bizimkilerin etraftan anladığı, geniş kitleleri söylüyorum, etraf dediği şey, parklardaki tabelalardan ibarettir; “Yeşili koru, turisti sev.” Bakar bakar, okur geçerler. Etraf işine kara budun yahut halk dediğimizin pek aldırdığı yoktur. Zira yüzde yetmişi köylüdür. Köylünün etrafla bir sorunu yoktur. Onu yapanlar hayvan haklarından başlıyorlar, insan haklarından hukukun üstünlüğünden, feminizmden devam ediyorlar. Greenpeace ağababaları. Bana göre bu etraf hareketlerini örgütleyen kapitalist şirketlerdir. Sivil toplum için de ben birebir şeyleri söylüyorum. Sivil toplum örgütlerini kazırsanız altından ya sermaye ya devlet çıkar.
– Boğaz’ın her iki yakasını uzunluktan boya gezdiğiniz Boğaziçi kitabı, Suriçi ve Haliç kitaplarından farklı olmuş. Boğaz havası püfür püfür esiyor dense yanlış olmaz. Kitabın kapağına da yansımış bu. Hülyalı bir kapak olmuş. Siz mi çizdiniz, evvel onu sorayım?
Ben çizmedim. Benim epeyce sevdiğim Kütahyalı ressam Ahmet Yakuboğlu’nun yapıtı, Melamimeşrep bir zattı. Onun İstanbul, Boğaziçi fotoğrafları olağanüstü hoştur. Ahmet Yakupoğlu o kadar İstanbul ve Boğaz tutkunu ki görüntüyü bozuyor diye hiç bir fotoğrafında Boğaz Köprüsü’nü yapmamıştır.
– Boğaziçi’nde yaşamak, İstanbul’da yaşamaktır diyebilir miyiz?
şüphesiz. İstanbul dediğimiz hadisenin bütün hususiyetini aksettiren bir tek yer kaldı; Boğaziçi o da.
İSTANBUL KURTARILMIŞ ADACIKLARA DÖNDÜ
– Geri dönüş mümkün mü pekala?
İstanbul’u adacıklar temsil ediyor. Çelik Gülersoy Soğukçeşme Sokağı’nı yaptı. Diyelim ki bir fotoğraf çektireceksiniz fakat yaşamayan bir sokak, pastoral, kremalı pasta üzere. Lakin yapılmış bir şey. Âlâ ki yapmış. Kariye Camii bir daha. etrafındaki ahşap binalar. Burası da bir öbür adacık. Sultanahmet Meydanı, bir ada. Birtakım adacıklar işte kalmış geriye. Boğaz’ı da bir taraf bırakalım, ne kadar örselenirse örselensin Boğaz Boğaz’dır. İzmit’ten Tekirdağ’a kadar kördüğüm olmuş. Bir deva, bir şifa bulacağını sanmıyorum.
DEĞİŞİM İSTANBUL’DA BEDEN BULUR
– Pekala artık biri çıkıp birebir sizin gezdiğiniz güzergahta gezip bir daha yazmalı mı, ne düşünürsünüz? “Her otuz yılda bir yıkılıp bir daha yapılan bir öteki memleket bulmak kolay değil.” demişsiniz, otuz yıldan biraz fazlası da var artık.
Bu epey özel bir şey. Ben bir sanat tarihçisi, sosyolog, turist rehberi üzere dolaşmadım. Benim İstanbul’la kurduğum şahsi bir şey bu. Ancak şunu söyleyebilirim, benim yazı ömrümün bu sene elli dördüncü yılı; daima Türkiye’deki toplumsal değişimi takip etmişim. ötürüsıyla toplumsal değişimin Türkiye’deki ilerleyişi, İstanbul’daki beden bulduğu hali bakımından, dünden bugüne baktığım vakit hakikat yolda olduğumu söyleyebilirim. Daima tıpkı problemlerin üzerinde durmuşum.
– Artık sizin üzere İstanbul’u gezmeye heves edenlere bir seyahat güzergahı tavsiyeniz olur mu, şuradan başlasınlar der misiniz?
Bence Nefs-i İstanbul denilen İstanbul’u, Pazar günleri dolaşmak lazım. Artık hangi tarikten görmek istiyorlarsa benim üzere bir hikayeci gözüyle mi görmek istiyorlar, tarihi yapıtları bir ziyaret etmek mi istiyorlar, İstanbul’un hoşluklarından mi yaralanmak istiyorlar, İstanbul’u tanımak mı istiyorlar? Mario Levi örneğin Muhayyelat diye bir program yapıyor TRT2’de, binaları takip ediyor. İçinin görülmesi gereken, mânâsının tayin edilmesi, hakkında bilgi edinilmesi gereken binaları, sokakları dolaşıyor. Süreyya Opera binasını seyrettim, ben Süreyya Sineması olarak biliyordum, Paris’teki bir opera binasının kopyası imiş. Yeni Cami’nin Hünkâr Mahfili. İstanbul’un en ünlü Hünkâr Mahfili orasıdır, hiç içini görmemiştim. Stant yeri olarak açmışlar, harika bir yer. bu biçimde yerleri keşfetme niyeti ile gezmek var, İstanbul’un kimi yerlerini görmek var. Kariye’nin orda mı oturursun, Piyer Loti’de mi, Gülhane’nin ucunda mı, çeşmeleri mi tekkeleri mi takip edersin? Suriçi’ni bu biçimde tayin edilen bir niyetle dolaşmakta yarar var.
SALACAK’TAN BAKARSAN BİZİM İSTANBUL’U GÖRÜRSÜN
– Eşinizden Sevgi Hanım’dan bahsetmişsiniz birinci sefer olarak. “O ardımda durmasaydı yazı hayatım bu kadar verimli olamazdı.” demişsiniz. Bu satırları o günlerde mi yazmıştınız, yoksa otuz yıl daha sonra bugün mü ek edildiler?
Bugün ek ettim. Bunun büyük bir eksiklik olduğunu gördüm. Maziye baktığım vakit burada bir itirafta bulunmam icap ettiğini görüp ek ettim.
– Küçük Ayasofya’yı anlatırken emekli bir memura benzetmişsiniz. İstanbul’un genelini bir beşere benzetseniz bugün, nasıl tanım edersiniz?
Salacak’ta durup da İstanbul tarafına baktığınız vakit kubbeler ve minareler kenti olan İstanbul bizim İstanbulumuz’dur, gerçek İstanbul’dur. Ancak sağa dönüp baktığınızda Maslak tarafında gökdelenlerden oluşan bir Chicago, bir New York var. Her ikisi de İstanbul. Lakin güçlenip süren karakter Maslak tarafı. Bu taraftaki Suriçi İstanbul maalesef örselenmiş ve terk edilmiş bir kent. Biroldukca semti çökmüş bir kenttir ne Gedikpaşa var ne Kumkapı. Fatih’in aileleri, Fatih’i terk etti. Suriçi, bizim asıl üstüne titrememiz gereken İstanbul’dur.
AK PARTİ İSTANBUL’U AYAĞA KALDIRDI
– Görüntü deyince, gün geçmiyor ki şehircilik ismine bir tartışma olmasın bu kentte. Bunlara ait neler söylersiniz?
En son örneği İlim Yayma Cemiyeti’nin yurt binasıyla ilgili oldu. İlim Yayma Cemiyeti bir namuskârlık örneği göstererek biz her türlü fedakârlığa razıyız dediler. Fakat bunun baştan bir planı yok muydu, bir maketi yok muydu? Lakin Ak Parti belediyeleri için bir şey söylemek gerekirse, ben Dalan-Sözen vakti berbat olmuş, pislik götüren İstanbul’u anlatıyorum. Bu otuz sene ortasında Refah-Ak Parti belediyeleri tarafınca İstanbul neredeyse ayağa kaldırıldı, temizlendi diyebilirim. örneğin Süleymaniye Camii’nin bahçesini anlatıyorum ikinci ciltte, pislikten geçilmiyordu, artık pırıl pırıl. Bu kitaplarda anlatılan İstanbulla daha sonraki Refah-Ak Parti belediye periyodu İstanbul’u içinde bariz bir fark var.
ARABESK CUMHURİYET daha sonraSI DOĞMUŞ BİZE İLİŞKİN TEK ORGANİK MÜZİKTİR
– Haliç’i ve Suriçi’ni gezerken, mekân-insan değişimleri yanında arabeskten kelam ediyor ve Türk köylüsünün temel hissinin, buna eşlik eden müziğinin değişmediğini söylüyorsunuz. Bugün birebir fikirde misiniz, dijital çağ, yeni cins müzikler değiştirdi mi fikrinizi?
Arabesk bana göre Cumhuriyet’ten daha sonraki Türkiye’de oluşmuş tek organik, bize ilişkin müzik idi. Ne köylü ne kentli. Orhan Baba’nın modüllerinden başlayarak, örneğin diyelim ki İlahım Beni Baştan Yarat, diyelim ki Hor Görme Garibi. Bir biçimde mukadderatına küsmüş olan, fazlaca evvelden gelen, kavuşamamanın, halk kıssaları hislerinin bir daha işlenmesiydi. Orhan Gencebay fazlaca organize, bilen bir adam olarak yeni bir şey çıkardı ortaya. Geniş kitlelerin hislerine tercüman olan, kenara ilişmeye çalışan, hüznünü ortasında yaşayan, gözyaşlarını akıtan, bir biçimde baht kurbanlarının sesi idi.
daha sonradan öbür bir lisan peyda oldu. O da seksen daha sonrasıdır. Özal periyodu. bu biçimde kente gelen bu sel, kente kendi damgasını vurup hâkim olmaya başlayınca, müteahhitler onlardan oldu, kebapçılar onlardan oldu; yırtık, kabadayı meydan okuyan, taksinin gerisine “Kıroyum ancak para bende” yazan. İşte bu, İbrahim Tatlıses’tir. Pastadan hisse isteyendir. Kesiminin ismi “Ben de isterem”dir. Meydan okuyan bir adam. Meydan okudu ve bu meydan savaşını yırta yırta kazandı. Artık de sahnede. Orhan Baba ile başlayan arabesk İbrahim Tatlıses ile bir hakimiyete dönüştü. Ancak ne zamanki teknoloji, MP3’ler, telefonlar vs ile müziğe girdi, müziği ele geçirdi, bu biçimde dünya nereye gidiyorsa bizimkiler de oraya gitmeye başladı. Bu rap da olabilir hip hop da olabilir. Dünyanın her tarafında şu anda tıpkı müzik çalıyor. Birebir ritim, birebir sahne tertibi, tıpkı ışıklar. Zira bu, teknoloji şirketlerinin teknik aletlerinin içerisinde beden bulan bir müzik.
AYŞE ŞASA’YLA YAZDIĞIMIZ HUZUR’UN SENARYOSU YARIM KALDI
Kitaplarda seyahatler var ancak sizin ferdî öykünüz de var ve yarım kalmış iki projeden bahsediyorsunuz. Biri senaryosunu yazdığınız Diyanet için çekilen lakin hiç yayınlanmayan Yusufçuk dizisi, başkası TRT için Ayşe Şasa ile yazdığınız Huzur romanının senaryosu. Dizi arşivden çıkıp yayınlansa, senaryo bir daha gündeme gelse, bunlar bir ortaya çıksa, ne dersiniz?
Huzur’un senaryosu duruyor. Ayşe Hanım rahatsızlandığı için devam edemedi, ben bitirdim altı kısım. Ben onun sinemaya çekileceğini sanmıyorum. Zira o İstanbul kalmadı. Çekilebilir ancak epey güç. Yusufçuk, ne oldu bilmiyorum. Ellerinde olduğunu da hiç sanmıyorum. TRT o vakit göstermedi.
FUTBOL PAK KARAKTERİNİ KAYBETTİ
– Büsbütün husus dışı bir şey soracağım, siz yarı fanatik Fenerbahçeli, olduğunuzu ilan etmişsiniz Kasımpaşa semtini anlatırken. Futbol o denli bu biçimde sızıyor satır ortalarında. Futbol oynayan çocuklar her yerde ilginizi çekmiş. Futbol yazılarınız da vardı vaktinde. İlginiz devam ediyor mu seyrediyor musunuz?
Futbola ilgim devam ediyor. Ama bir tarihten itibaren futbol her bakımdan çekilmez hale geldi. Federasyonundan gruplara, hocalardan futbolculara varıncaya kadar seyir zevki olmayan, çekişmelerden, kamplaşmalardan, gereksiz itiş kakıştan oluşan bir şey halini aldı. Futbol büsbütün epeyce nezih diyemeyiz de gençliğimde gördüğüm kısmen renk aşkı vardı. örneğin “Elveda renk aşkı, elveda Müjdat” diye bir yazı yazmıştım. Fenerbahçeli, bıyıklı, taksi sürücüsü olan Müjdat diye bir bek oyuncusu vardı, bunlar daima renk aşkı için oynarlardı. bu biçimdelar izleyicisi de futbolcusu da bütün argosuna, şusuna busuna karşın futbolda nezih bir taraf vardı, epey lümpen değildi yani. Giderek o pak karakterini kaybetti. Bunları bir tarafa bırakıyorum, kaliteden çok şey kaybetti. bir daha de ne olursa olsun Fenerbahçeli olarak Ali Koç gelince, daha düzgün olacak dedik lakin artık ben bakmak bile istemiyorum.
– Burada da mevzumuza bağlayayım, İstanbul’un şimdiki haliyle Türk futbolu emsal mi?
Çok benziyor, şüphesiz.